ကိုသစ္ (သီတဂူ) - အာရွတိုက္ရဲ႕ လင္းလက္ေတာက္ပတဲ့ ၾကယ္တစ္ပြင့္ (သို႔) ေဒါက္တာရီေဇာ္
(မိုးမခ) ေဖေဖာ္၀ါရီ ၁၀၊ ၂၀၁၆
ဘာေၾကာင့္မွန္း မသိ။ အခုတေလာ က်ေနာ့္ေခါင္းထဲကိုေရာက္ေရာက္လာေသာပုဂိၢဳလ္မွာ ေဒါက္တာ ရီေဇာ္ပင္ျဖစ္သည္။ သူ႔နာမည္အျပည့္အစုံက Jose Protasio Rizal Mercado y Alonso Realonda ။ အလြယ္ေခၚေတာ့ ဟိုေဆးရီေဇာ္တဲ့။ ေဒါက္တာဟိုေဆးရီေဇာ္ဟုေျပာလွ်င္ ဖိလစ္ပိုင္အမ်ိဳးသား ေခါင္းေဆာင္ ၾကီးမွန္း လူတိုင္းနီးပါး သိထားၾကျပီးျဖစ္သည္။ ဖိလစ္ပိုင္နို္င္ငံရဲ႕ အမ်ိဳးသားေခါင္းေဆာင္ၾကီး ေဒါက္တာ ဟိုေဆးရီေဇာ္။ အသက္ငယ္ငယ္ရြယ္ရြယ္ႏွင့္ လူ႔ေလာကၾကီးထဲက ထြက္ခြါသြားခဲ့ရသည့္တိုင္ သူက ဘ၀စုံသည္။ သူက ဆရာ၀န္၊ ကဗ်ာဆရာ၊ စာေရးဆရာ၊ ပန္းခ်ီဆရာ၊ ပန္းပုဆရာ၊ ဗိသုကာပညာရွင္၊ စသျဖင့္ စသျဖင့္ ဘ၀စုံမွာ က်င္လည္ခဲ့သူျဖစ္သည္။ သူ႔ကို ဖိလစ္ပိုင္ျပည္သူေတြက အမ်ိဳးသားေခါင္းေဆာင္ၾကီးအျဖစ္ ယေန႔ထိတိုင္ လြမ္းဆြတ္တသ သတိရေနၾကဆဲပင္ျဖစ္သည္။
၁၈၆၁-ခု ဇြန္လ ၁၉-ရက္ေန႔တြင္ ဖိလစ္ပိုင္နိုင္ငံက ကလမ္ဘူေခၚေသာ အရပ္ေဒသမွာ ေဒါက္တာရီေဇာ္ကို ေမြးဖြားခဲ့သည္။ ေမြးခ်င္း ၁၁-ေယာက္ထဲမွာ သူက ၇-ေယာက္ေျမာက္ျဖစ္သည္။ မိဘမ်ားက တရုတ္အႏြယ္ မ်ားျဖစ္ျပီး ေငြေၾကးျပည့္စုံသည့္ လယ္သမားမ်ားျဖစ္သည္။
ေဒါက္တာရီေဇာ္က ငယ္ငယ္ကတည္းက ထူးခၽြန္သူျဖစ္သည္။ ေျမတိုင္းပညာရပ္ျဖင့္ ၁၈၇၈-ခုႏွစ္၊ ေမလထဲမွာ ဘြဲ႕ရခဲ့ေသာ္လည္း သူ႔အသက္က ၁၇-ခုႏွစ္သာရွိေသးေသာေၾကာင့္ဟုဆိုကာ လုပ္ခြင့္လုိင္စင္ ခ်မေပးခဲ့။ ၁၈၈၁-ခုႏွစ္မွာမွ လုပ္ခြင့္လုိင္စင္ရသည္။ ၁၈၇၈-ခုႏွစ္မွာ ဆန္တိုတုိမက္စ္တကၠသိုလ္မွာ ေဆးေက်ာင္း သားတစ္ေယာက္အျဖစ္ တက္ေရာက္ခဲ့ဘူးသည္။ ပါေမာကၡေတြက ဖိလစ္ပိုင္ေက်ာင္းသားေတြအေပၚ ခြဲျခားဆက္ဆံေသာေၾကာင့္ ေဆးေက်ာင္းက ထြက္ပစ္လုိက္သည္အထိ ဟိုေဆးရီေဇာ္က သတၱိေျပာင္ ေျမာက္သူျဖစ္သည္။
၁၈၈၂-ခုႏွစ္တြင္ စပိန္ႏိုင္ငံ မက္ဒရစ္ျမိဳ႕ကို ထြက္ခြါသြားျပီး ေဆးေက်ာင္းဆက္တက္ပါသည္။ သူ႔အသက္ ၂၃-ႏွစ္မွာ မက္ဒရစ္ေဆးတကၠသိုလ္က ေဒါက္တာဘြဲ႕ရရွိခဲ့ျပီး ေနာက္တနွစ္မွာ ဖီလုိဆုိဖီဘာသာရပ္ျဖင့္ ဘြဲ႔ထပ္ယူပစ္လိုက္သည္ထိ ေဒါက္တာရီေဇာ္က စာေတာ္သူျဖစ္သည္။
သူစပိန္နိုင္ငံမွာေရာက္ရွိေနသည့္ႏွစ္မ်ားတြင္ မိခင္ျဖစ္သူမွာ မ်က္စိကြယ္သြားေလသည္။ သည္အေၾကာင္းကို ေဒါက္တာရီေဇာ္သိလုိက္ရတဲ့အခ်ိန္မွာ အေမျဖစ္သူရဲ႕ မ်က္လုံးကို သူကိုယ္တိုင္ ခြဲစိပ္ကုသလုိစိတ္ ျဖစ္ေပၚ လာခဲ့သည္။ သူ မ်က္စိခြဲစိပ္ပညာ သင္မွရေတာ့မည္ဟု ဆုံးျဖတ္ခ်က္ခ်လုိက္သည္။ သူအေမရဲ႕ မ်က္လုံးကို သူကိုယ္တိုင္ ကုသေပးခ်င္သည့္စိတ္ေၾကာင့္ ျပင္သစ္နိုင္ငံကို ထြက္လာခဲ့သည္။ ဟိုက္ဒင္ဘာ့ တကၠသိုလ္မွာ မ်က္စိခြဲစိပ္ပညာကို သင္ယူေလသည္။ သူ႔ဆရာက နာမည္ေက်ာ္ပါေမာကၡၾကီး ေအာတိုေဘ ကာျဖစ္သည္။ ၁၈၈၇-ခုႏွစ္မွာ မ်က္စိခြဲစိပ္အထူးကုဘာသာရပ္ျဖင့္ ဒုတိယေျမာက္ေဒါက္တာဘြဲ႕ကို ရရွိခဲ့ေလသည္။
ေဒါက္တာရီေဇာ္သည္ ဥေရာပမွာ ၁၀-ႏွစ္ၾကာ ေနထိုင္ခဲ့ျပီး ဘာသာစကား ၁၀-မ်ိဳးကို ကၽြမ္းက်င္တတ္ေျမာက္ သည္အထိ ထူးခၽြန္သူျဖစ္သည္။ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက ေဒါက္တာရီေဇာ္သည္ ဥေရာပေရာက္ ဖိလစ္ပိုင္ ေက်ာင္းသားတို႔ ေငးေမာအားက်ရသည့္ ပညာတတ္လူငယ္တစ္ဦးအျဖစ္ ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားသူျဖစ္ပါသည္။
ေဒါက္တာရီေဇာ္က ေက်ာင္းစာမွာတင္ ေတာ္သူမဟုတ္၊ သူက သိုင္းပညာ တတ္သည္။ စာသင္စာေရးလည္း ေကာင္းသည္။ သတင္းစာပညာနဲ႔ ပန္းခ်ီဆြဲျခင္းတို႔မွာလည္း ထူးခၽြန္ေျပာင္ေျမာက္သူျဖစ္သည္။ သူရဲ႕ နာမည္ၾကီးလက္ရာ ပထမဆုံးစာအုပ္ No li Me Tangere ကို ဥေရာပမွာ ေနထိုင္စဥ္ စပိန္ဘာသာျဖင့္ ေရးသား ခဲ့့ေလသည္။ သည္စာအုပ္က စပိန္ကိုလုိနီအစိုးရနဲ႔ ခရစ္ယာန္ဘုန္းေတာ္ၾကီးေတြရဲ႕ လႊမ္းမိုးျခယ္လွယ္ေနမႈကို ေျပာင္ေျပာင္တင္းတင္းဆန္႔က်င္ထားသည့္ မ်ိဳးခ်စ္စိတ္ဓာတ္ကို နိုးၾကားေစသည့္ စာအုပ္ျဖစ္သည္။
ဖိလစ္ပိုင္နိုင္ငံကို စပိန္တို႔ အုပ္စိုးေနခ်ိန္မွာ ေဒါက္တာရီေဇာ္ရဲ႕ သည္စာအုပ္က သူဟာ စပိန္ကိုလုိနီတို႔အတြက္ အႏၱရာယ္အရွိဆုံးလူတစ္ေယာက္အျဖစ္ ပိုမိုခိုင္မာသြားေစခဲ့သည္။ မိခင္နိုင္ငံဖိလစ္ပိုင္ကို ျပန္၀င္ခ်ိန္မွာ စပိန္တာ၀န္ရွိပုဂၢိဳလ္တို႔က ေဒါက္တာရီေဇာ္ကို ေခၚယူစစ္ေဆးခဲ့ျပီး စပိန္အစိုးရကို အေႏွာင့္အယွက္မေပးဖို႔ သတိေပးခဲ့ေသးသည္။ ေဒါက္တာရီေဇာ္ရဲ႕ ရွင္းလင္းခ်က္မ်ားကို အစိုးရပိုင္းက လက္ခံေက်နပ္သည့္တိုင္ ခရစ္ယာန္ဘုရားေက်ာင္းအသိုင္းအ၀ိုင္းက ခြင့္မလႊတ္နိုင္ခဲ့။ ေဒါက္တာရီေဇာ္က ၁၈၉၁-ခုႏွစ္မွာ သူ႔ရဲ႕ ဒုတိယေျမာက္စာအုပ္ကို ထုတ္ေ၀လုိက္သည္။ သည္စာအုပ္က နိုင္ငံေရးစာအုပ္ျဖစ္ျပီး စပိန္အစိုးရ အေနျဖင့္ ဖိလစ္ပိုင္ျပည္သူေတြအေပၚ ခ်မွတ္ထားသည့္ တင္းက်ပ္မႈမ်ားကို အဆုံးသတ္ရန္ ႏွင့္ ဖိလစ္ပိုင္နိုင္ငံ ကို လြတ္လပ္ေရးေပးရန္ လႈံ႕ေဆာ္ထားေလသည္။ သည္စာအုပ္ေၾကာင့္ ေဒါက္တာရီေဇာ္ကို အႏၱရာယ္ရွိတဲ့ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရး၀ါဒီတစ္ဦး၊ ေတာ္လွန္ေရးေခါင္းေဆာင္တစ္ဦးအျဖစ္ သတ္မွတ္လုိက္ျပီး တိုင္းျပည္ရဲ႕ ရန္သူစာရင္းထဲမွာ ထိပ္ဆုံးက ေရးသြင္းထားလုိက္ေလသည္။ သိပ္မၾကာခင္မွာပဲ ဖိလစ္ပိုင္ေတာ္လွန္ေရး အတြက္ ၾကိဳးပမ္းေနသည့္ ေဒါက္တာရီေဇာ္ကို ဒါပီတန္သို႔ ျပည္ႏွင္ဒဏ္ေပးလုိက္ပါေတာ့သည္။ ဖိလစ္ပိုင္ျပည္သူမ်ားအၾကားတြင္ အမ်ိဳးသားေရးစိတ္မ်ား ပိုမိုျပင္းထန္လာခဲ့သည္။ ဒါပီတန္တြင္ ေလးႏွစ္ၾကာ ျပည္ႏွင္ဒဏ္ခံေနရစဥ္ Josephine Bracken ဆိုေသာမိန္းကေလးႏွင့္ ခ်စ္ၾကိဳက္ခဲ့ျပီး ဘုရားေက်ာင္းမွာ လက္ထပ္ခြင့္ေတာင္းခဲ့ေပမယ့္ ဘုရားေက်ာင္းက သူတို႔ခ်စ္သူႏွစ္ဦးကို လက္ထပ္ခြင့္မေပးခဲ့သည္အထိ ေဒါက္တာရီေဇာ္အေပၚ အျငိဳးေတးၾကီးမားခဲ့ဖူးသည္။
၁၈၉၆-ခုႏွစ္မွာ ဖိလစ္ပိုင္ေတာ္လွန္ေရးၾကီးေပၚေပါက္လာေသာအခါ ေဒါက္တာရီေဇာ္က အၾကမ္းဖက္ တိုက္ခိုက္မႈမ်ားကို လူသိရွင္ၾကား ျပစ္တင္ရႈတ္ခ်လုိက္ပါသည္။ က်ဴးဘားနိုင္ငံသို႔အသြား လမ္းခုလတ္မွာ ေဒါက္တာရီေဇာ္ကို စပိန္အာဏာပိုင္တို႔က ဖမ္းဆီးလုိက္ျပီး စစ္ခုံရုံးဖြဲ႔ျပီး စစ္ေဆးခဲ့သည္။ နိုင္ငံေတာ္ လွ်ိဳ႕၀ွက္ၾကံစည္မႈျဖင့္ နိုင္ငံေတာ္အၾကည္ညိဳပ်က္ေစမႈတို႔ျဖင့္ စြပ္စြဲလုိက္ျပီး ေဒါက္တာရီေဇာ္ကို ေသဒဏ္ ခ်မွတ္လုိက္ပါသည္။ ေသဒဏ္ေပးဖို႔ ႏွစ္နာရီအလုိမွာမွ သူ႔ခ်စ္သူ ဟိုေဆးဖင္းႏွင့္ လက္ထပ္ဖို႔ ဘုရားေက်ာင္းက ေဒါက္တာရီေဇာ္ကို သေဘာတူခြင့္ျပဳခဲ့ေလသည္။
၁၈၉၆-ခု၊ ဒီဇင္ဘာလ ၃၀-ရက္ေန႔ လူနီတာပန္းျခံ၊ နံနက္ ရ-နာရီအခ်ိန္တြင္ ကြပ္မ်က္ေရး လက္ေျဖာင့္ တပ္သားမ်ားက ေသနပ္ျဖင့္ ပစ္၍ ေဒါက္တာရီေဇာ္ကို ေသဒဏ္ေပးလုိက္ပါသည္။
"ဒီမွာ ေဒါက္တာရီေဇာ္ ခင္ဗ်ား မတ္တပ္ရပ္ အပစ္ခံမလား၊ ဒူးေထာက္အေနအထားနဲ႔ အပစ္ခံမလား"လုိ႔ ေမးေတာ့ "က်ေနာ္က ဘယ္ေတာ့မွ ဒူးမေထာက္ဘူးဗ်၊ မတ္တပ္ရပ္ျပီး အေသခံမယ္၊ မ်က္လုံးကိုေရာ အ၀တ္စီးဦးမလား"ဆိုေတာ့ "မလုိပါဘူးဗ်ာတဲ့။ သူဟာတုိင္းျပည္ရဲ႕ သစၥာေဖာက္မဟုတ္သည့္အတြက္ ေရွ႕တည့္တည့္ကေန ပစ္သတ္ရန္ ေျပာေသာ္လည္း စပိန္အာဏာပိုင္တို႔က လက္မခံ။ ေသနတ္ျဖင့္ ေနာက္ကေနပစ္ခံရရင္ ဘယ္သူမဆို ေမွာက္လွ်က္ေသၾကရသည္ခ်ည္းျဖစ္သည္ဟု သူၾကားဖူးထားသည္။ ေဒါက္တာရီေဇာ္ဆိုသူက သူ႔တိုင္းျပည္ သူ႔လူမ်ိဳးမ်ားေရွ႕တြင္ ေမွာက္လွ်က္မေသခ်င္၊ ေကာင္းကင္ၾကီးကို ၾကည့္ျပီး ျပဳံးျပဳံးၾကီး ေသျပသြားလုိက္ခ်င္သူျဖစ္သည္။ ေသနတ္ျဖင့္ပစ္၍ ေသဒဏ္ေပးသည့္အခါ ျမန္ျမန္ ေသရန္ အဆုတ္ကို ပစ္ၾကသည္ဟု သူသိထားသည္။ ပစ္ ဟူေသာအမိန္႔ေပးသံအဆုံးတြင္ သူက ခႏၶာကိုယ္ကုိ မသိမသာ ျပင္ထားလုိက္ျပီး သတိထားေနလုိက္သည္။
တခဏအတြင္းမွာပင္ က်ည္ဆံမ်ားက သူ႔ခႏၶာကိုယ္ကို ေဖာက္ထြင္းသြားၾကေလျပီ။ တခဏမွ်ျငိမ္သက္ သြားျပီးေနာက္ ခႏၶာကိုယ္သည္ တစ္ပတ္လည္ျပီးက်သြားသည္။ သူခ်စ္ေသာအမိေျမရဲ႕ အျဖဴေရာင္မိုးသား ေကာင္းကင္ၾကီးကိုၾကည့္လွ်က္ ေဒါက္တာရီေဇာ္ေသဆုံးသြားခဲ့သည္။
"လူဆိုတာ တသက္မွာ တစ္ခါပဲ ေသရတယ္။ ဒီလုိႏွစ္ခါျပန္မရတဲ့ ရေတာင့္ရခဲအခြင့္အထူးမ်ိဳး၊ ဒီေလာက္ အဖိုးတန္တဲ့ ေသျခင္းမ်ိဳးဟာ မိမိတိုင္းျပည္အတြက္သာ ျဖစ္သင့္တယ္၊ လူတစ္ေယာက္ဟာ တစ္ခါသာေသရမယ္၊ ေကာင္းျမတ္ေသာ ေသျခင္းမဟုတ္ရင္ အခြင့္အေရးေကာင္းတစ္ခု ဆုံးရႈံးရသလုိ ေနာက္တစ္ၾကိမ္လည္း ရေတာ့မွာ မဟုတ္ဘူး"လို႔ ေျပာခဲ့ဖူးတဲ့ ဖိလစ္ပိုင္အမ်ဳိးသားေခါင္းေဆာင္ၾကီး ေဒါက္တာဟိုေဆးရီေဇာ္။ သူေသေတာ့ သူ႔အသက္က ၃၅-ႏွစ္။
ဟိုေဆးရီေဇာ္၊
ဖိလစ္ပိုင္လြတ္လပ္ေရးအမ်ိဳးသားေခါင္းေဆာင္ၾကီး ေဒါက္တာဟိုေဆးရီေဇာ္။
သူကိုယ္တိုင္ သူ႔တိုင္းျပည္ရဲ႕ လြတ္လပ္ေရးကို အရွင္လတ္လတ္ ျမင္ေတြ႔ခြင့္ရမသြားသည့္တိုင္ သူ႔ရဲ႕ စြန္႔လႊတ္အနစ္နာခံမႈေတြက အခ်ည္းႏွီးျဖစ္မသြားခဲ့။ ၁၈၉၈-ခုႏွစ္၊ ဇြန္လ ၁၂-ရက္ေန႔တြင္ စပိန္ကိုလုိနီ လက္ေအာက္က လြတ္ေျမာက္လုိ႔ ဖိလစ္ပိုင္နိုင္ငံ လြတ္လပ္ေရးရသြားခဲ့ပါသည္။ ကိုလုိနီလက္ေအာက္က လြတ္ေျမာက္လုိ႔ လြတ္လပ္ေရးရယူခဲ့ေသာ အာရွတိုင္းျပည္မ်ားတြင္ ဖိလစ္ပိုင္နိုင္ငံသည္ ပထမဆုံး လြတ္လပ္ေရးရယူနိုင္ခဲ့ေသာ တိုင္းျပည္တစ္ခုပင္ျဖစ္သည္။
ေဒါက္တာဟိုေဆးရီေဇာ္။
က်ဳပ္တို႔တိုင္းျပည္ေပၚမွာ
ေန၀န္းနီထြက္ျပဴလာတာ မျမင္ရမီ က်ဳပ္ေသခဲ့ရတယ္။
အာရုဏ္ဦးကိုေတြ႔ျမင္ၾကရမယ့္ ခင္ဗ်ားတို႔က
ေန၀န္းနီကို ၾကိဳဆိုၾကပါ။
ေနာက္ျပီး
အကာလ ညအေမွာင္မွာ
က်ဆုံးခဲ့ရတဲ့ ရဲေဘာ္ေတြကို ဘယ္ေတာ့မွ မေမ့ၾကနဲ႔လုိ႔ ေနာက္ဆုံးေသခါနီးအခ်ိန္မွာ မွာခဲ့တဲ့ ဖိလစ္ပိုင္ လြတ္လပ္ေရးအမ်ိဳးသားေခါင္းေဆာင္ၾကီး ေဒါက္တာဟိုေဆးရီေဇာ္။
ဖိလစ္ပိုင္နိုင္ငံလြတ္လပ္ေရးရဖို႔ စာအုပ္သုံးအုပ္ပဲေရးမယ္လုိ႔ ၾကဳံး၀ါးခဲ့တဲ့ ဟိုေဆးရီေဇာ္ ။
စာအုပ္ႏွစ္အုပ္ေရးအျပီးမွာ လူ႔ေလာကၾကီးထဲက ထြက္ခြါသြားခဲ့ရသည့္ ေဒါက္တာဟိုေဆးရီေဇာ္။
ကမၻာေျမေပၚကလူေတြက အထူးသျဖင့္ ဖိလစ္ပိုင္ျပည္သူေတြက ယေန႔အခ်ိန္ထိ လြမ္းဆြတ္တသ သတိရေနရသည့္ အာရွတိုက္ရဲ႕ အလင္းလက္အေတာက္ပဆုံးၾကယ္ေတြထဲက ၾကယ္တစ္ပြင့္ျဖစ္တဲ့ ေဒါက္တာဟိုေဆးရီေဇာ္။
အကာလ ညအေမွာင္မွာ က်ဆုံးခဲ့ရတဲ့ ခင္ဗ်ားကို က်ေနာ္ကလည္း သတိရေနေၾကာင္းပါခင္ဗ်ား။
ကိုသစ္ (သီတဂူ)
၂၊ ၉၊ ၂၀၁၆