ကိုသန္းလြင္ - လမ္းေလွ်ာက္ၾကမယ္
(မိုးမခ) ေမ ၂၄၊ ၂၀၁၆
(၁)
ျမိဳ႕ေတာ္ၾကီးတခုတြင္ ျမိဳ႕ေနလူထု တေနရာမွတေနရာသို႔ လ်င္ျမန္စြာ၊ လြယ္ကူသက္သာစြာ ကူးသန္းသြားလာ ႏိုင္ေရးမွာ ျမိဳ႕ေတာ္ၾကီးကိုအုပ္ခ်ဳပ္သူ၊ ေပၚလစီေရးဆြဲသူတို႔၏ တာ၀န္တခုျဖစ္ပါသည္။
ကမာၻ႔ျမိဳ႕ေတာ္ၾကီးမ်ား၏ အက်ယ္အ၀န္းဧရိယာမွာ ၄င္းတို႔၏လူဦးေရတိုးပြားႏႈန္းထက္ပို၍ ျမန္ဆန္စြာ ၾကီးထြား လာလ်က္ရွိသည္၊ ၁၉၈၅ခုႏွစ္မွ သကၠရာဇ္ ၂၀၀၀ အတြင္း အာဖရိကတိုက္ရွိ ဂါနာႏိုင္ငံျမိဳ႕ေတာ္ (Accra, Ghana) အက္ခရာျမိဳ႕ၾကီး၏ လူဦးေရမွာ ၅၀%ပိုမိုလာခ်ိန္တြင္ ျမိဳ႕ဧရိယာမွာ ၁၅၃%ပိုျပီးခ်ဲ႕ထြင္ က်ယ္ျပန္႔လာ သည္ဟုဆိုသည္၊ (Nairobi) ႏိုင္ရူဘီျမိဳ႕တြင္ ျမိဳ႔ေနလူအမ်ားအတြက္ ပ်မ္းမွ်သြားရန္လိုအပ္သည့္ အကြာအေ၀း မွာ ၁၉၇၀ ခုႏွစ္က ၁ ကီလိုမီတာေအာက္ရွိခဲ့ရာမွ ၁၉၉၈ ခုႏွစ္ ေရာက္ေသာအခါ ၂၅ ကီလို မီတာအထိ ရွိလာခဲ့သည္၊ ထိုသို႔ျမိဳ႕ေတာ္ၾကီးမ်ားပိုျပီး က်ယ္ျပန္႔လာ ေသာ ျဖစ္ရပ္ေၾကာင့္ အစိုးရမ်ားတြင္ ျမိဳ႕ေနလူထု၏ စီးပြားေရး သို႔မဟုတ္ အျခားအခြင့္အေရးမ်ားအတြက္လမ္းပမ္းဆက္သြယ္ေရးမွာ ေခါင္းခဲရသည့္ ျပႆနာ တရပ္ ျဖစ္လာခဲ့ပါသည္။
ေပၚလစီေရးရာဆံုးျဖတ္ရန္ အခက္အခဲမ်ားရွိသည္ဆိုေစ ျပဳျပင္တီထြင္ရမႈမ်ားမွ လူအမ်ား၏ က်န္းမာေရး တိုးတက္ဖြံ႔ျဖိဳးေရးကို ပါ ေဆာင္ရြက္ရန္ အခြင့္အေရးမ်ားျဖစ္ေပၚလာေစခဲ့ပါသည္၊ တိုးပြားလာေသာလူဦးေရကို ပိုမိုက်န္းမာလာ ေစရန္ အနာဂါတ္ျမိဳ႕ေတာ္ၾကီးမ်ား၏ ပံုစံခ်ရာတြင္ တိုးတက္လာေသာ စက္မႈကရိယာပစၥည္း မ်ား မလိုပါ၊ လူသည္မိမိတို႔ေျခေထာက္ႏွစ္ေခ်ာင္းျဖင့္ သြားလာလႈပ္ရွားေနရင္းျဖင့္ မိမိ က်န္းမာေရးကို ပိုမို ေကာင္းမြန္ေအာင္ထိန္းသိမ္းၾကရန္ပင္ျဖစ္ပါသည္။
ကြ်န္ေတာ္တို႔သည္ လမ္းမ်ားေပၚတြင္ လူအမ်ားေပ်ာ္ရႊင္စြာလမ္းေလွ်ာက္ေနၾကသည္ကို ျမင္ေနရသည္ဆိုလ်င္ ထိုေနရာတြင္ ေကာင္းမြန္ေသာ Transport System ရွိသည္ဟု ဆိုႏိုင္ၾကပါသည္၊ ထိုလမ္းေလွ်ာက္ေနၾက သူမ်ားကို ျမိဳ႕ေနလူထု၏ က်န္းမာေရးကို ေရရွည္ထိန္းသိမ္းထားႏိုင္မည့္ ျပယုဂ္တခုအျဖစ္ မွတ္ယူႏိုင္ပါသည္၊ ေပၚလစီေရးသူမ်ားက ထိုသို႔လူအမ်ားလမ္းေလွ်ာက္လာၾကေစရန္ လိုအပ္သမွ်ကို ျဖည့္ဆည္း ေပးၾကရပါမည္။
အမ်ားအားျဖင့္ ကမာၻ႔ျမိဳ႕ေတာ္ၾကီးမ်ားသည္ ေခတ္မွီေသာ၊ က်ယ္ျပန္႕ေသာလမ္းမၾကီးမ်ားျဖင့္ ျမိဳ႕သစ္တည္ ေဆာက္ေနၾကပါသည္၊ ထိုစနစ္သည္ ေမာ္ေတာ္ကားမ်ား အဆင္ေျပေျပသြားလာႏိုင္ေရးကို ဦးစားေပးေသာ စနစ္ျဖစ္ပါသည္၊ လူထုကပိုမိုခ်မ္းသာလာေသာေၾကာင့္ ကားအစင္းေရ ပိုမိုမ်ားျပားလာလ်င္ လမ္းေတြမွာ ပိုမိုေကာင္းမြန္လာသည့္နည္းတူ ပိုမို က်ယ္ ျပန္႔လာတတ္သည္၊
ႏိုင္ငံအမ်ားအျပားတြင္ ပို႔ေဆာင္ဆက္သြယ္ေရးဘတ္ဂ်က္ တခုလံုး ၏ ၇၀%ကို ကားလမ္းေတြ ပိုမိုေကာင္း လာေရးအတြက္ သံုးစြဲ တတ္ၾကသည္၊ လမ္းေလွ်ာက္ေသာ လူထုအတြက္ ဘတ္ဂ်က္ေငြ မသံုးဘဲျဖစ္ေနတတ္ သည္၊ ဖြံ႔ျဖိဳးတိုးတက္ျပီး ႏိုင္ငံမ်ား၏ျမိဳ႕ေတာ္ ၾကီးမ်ားတြင္ ထိုသို႔ကားလမ္းအသစ္မ်ားအတြက္ ပိုက္ဆံ ကိုသံုးစြဲ ၾကေသာ္လည္း လူထု၏ ခရီးစဥ္မ်ားမွာ Public Transport ေခၚ မီးရထား၊ ဘတ္(စ)ကားမ်ား ျဖစ္ေစ၊ ေျခလ်င္ ျဖစ္ေစ သြားလာေနၾကရဆဲသာျဖစ္သည္၊ ကမာၻၾကီးေပၚတြင္ ၂၀၅၀ခုႏွစ္၌ ကားအစီးေရ ၂.၃ဘီလီယမ္ မွ်ရွိလာမည္ဟု ခန္႔မွန္းထားၾကသည္၊ ဤအေရအတြက္မွာ ၂၀၁၀ တြင္ရွိခဲ့ေသာ အေရအတြက္ထက္ ၂ဆမွ် ပိုမ်ားပါသည္။
(၂)
ေမာ္ေတာ္ကားပိုင္ရွင္ျဖစ္သြားသည္ႏွင့္လူသည္ လူ၏ကိုယ္ခႏၶာလႈပ္ရွားမႈနဲသြားျပီး ေအးေဆးသက္သာေသာ ဘ၀အေနအထား (Sedentary Life Style) ျဖစ္သြားေတာ့သည္၊ ထိုအေနအထားသည္ လူ၏က်န္းမာေရး အဆင့္အတန္းကို နိမ့္က်ေစပါသည္၊ အ၀လြန္ေရာဂါ၊ ဆီႏွင့္ေသြးခ်ိဳလာျခင္း၊ ႏွလံုးဆိုင္ရာ ျပႆနာမ်ားကို ျဖစ္ေစသည္။
WHO ကမာၻ႔က်န္းမာေရးအဖြဲ႔ၾကီးက တႏွစ္လ်င္ လမ္းေပၚတြင္ျဖစ္တတ္ေသာ ထိခိုက္ဒဏ္ရာရမႈမ်ားေၾကာင့္ လူေပါင္း ၁.၃သန္းမွ် အသက္ဆံုးရႈံးေနၾကရသည္၊ ကိုယ္လက္လႈပ္ရွားမႈေလ်ာ့နည္းေသာေၾကာင့္ ေသဆံုးရ သူမ်ားမွာ ၃.၂သန္းမွ်ရွိသည္၊ ျပင္ပေလမသန္႔ရွင္းမႈေၾကာင့္ ၃.၇သန္းမွ်ေသာ လူမ်ားေသၾကရသည္၊ ေလထု ညစ္ညမ္းမႈ၏ အဓိကျပႆနာဖန္တီးသူမ်ားတြင္ လမ္းေပၚမွကားမ်ားလည္းပါ၀င္ၾကသည္။
လမ္းေလွ်ာက္ျခင္းႏွင့္ စက္ဘီးစီးျခင္းမွာ လူ၏ကိုယ္ခႏၶာလႈပ္ရွားမႈ Exercise ကိုေပးေနျခင္းပင္ျဖစ္သည္၊ ပိတ္ဆို႔ ေနေသာလမ္းေၾကာင့္ ကားေပၚမွာ ထိုင္ေနလ်င္ လူကို မလိုအပ္ေသာ စိတ္ၾကပ္တည္းမႈ ဖိအား (Stress) ကိုျဖစ္ေစသည္၊ လူတို႔သည္ သူတို႔တေန႔တာ လုပ္ေဆာင္ရမည့္ လုပ္ငန္းအေထြေထြကို ေျခလ်င္ ေလွ်ာက္ျပီး လုပ္ႏိုင္ၾကလ်င္ က်န္းမာေရးအတြက္ ပိုမို ေကာင္းမြန္ပါသည္၊ သုေတသနျပဳခ်က္မ်ားအရ က်ယ္က်ယ္၀န္း၀န္းလမ္းေလွ်ာက္သြားႏိုင္ေသာ ျမိဳ႔၏ေနရာမ်ားတြင္ အ၀လြန္ေသာကေလးမ်ားကို ေတြ႔ရနည္း သည္၊ ထိုအရပ္မ်ားမွ လူၾကီးမ်ားတြင္ Body Mass Index ေခၚအေလးခ်ိန္ႏွင့္ အရပ္အေမာင္း အခ်ိဳး အဆမွာ အျမဲနည္းသည္၊ ေသြးတိုးေရာဂါျဖစ္ပြားမႈလည္းနည္းသည္။
လူအမ်ားလမ္းပိုေလွ်ာက္ဖို႔ဆိုလ်င္ ျမိဳ႕ေတာ္ၾကီးမ်ားကပို၍ ေကာင္းမြန္ေသာ ပလက္ေဖါင္းမ်ား၊ အားကစားကြင္း ကဲ့သို႔ လူအမ်ားစုေပါင္းလႈပ္ရွားမႈလုပ္ႏိုင္ေသာ ေနရာမ်ား လူအမ်ားအပန္းေျဖႏိုင္ေသာ ဥယ်ာဥ္ပန္းျခံမ်ားကို တည္ေဆာက္ေပးရပါမည္။
ျမိဳ႕ေတာ္ၾကီးတခုတြင္ လူေပါင္းသိန္းေသာင္းခ်ီ၍ အလြယ္တကူ ခရီးသြားလာေနႏိုင္ရန္အတြက္ မီးရထား၊ ဘတ္(စ)ကား၊ ေကာင္းမြန္ေသာလမ္းမ်ားရွိရမည္ဆိုျခင္းမွာ မွန္ကန္ပါသည္၊ သို႔ပါေသာ္လည္း ျမိဳ႔လူထုအတြက္ ပို၍ အေရးၾကီးေသာအရာမွာ မိမိပါတ္၀န္းက်င္တြင္ ဘဏ္၊ စာတိုက္၊ ေစ်း စသည္ျဖင့္ လိုအပ္ေသာ ကိစၥ၊ ၀ိစၥမ်ား ကိုအလြယ္တကူ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ေစရန္ လြယ္ကူေသာ Access ရွိေနေစရန္ျဖစ္ပါသည္၊ တနည္းဆိုေသာ္ ျမိဳ႕ျပစီမံကိန္းမ်ားေရးဆြဲရာတြင္ ပို႔ေဆာင္ဆက္သြယ္ေရးကို ေခ်ာေမြ႕ေအာင္လုပ္သလိုလူထု လိုအပ္ခ်က္ကို ျဖည္းဆီးေပးရပါမည္။
စကၤာပူ ျမိဳ႕တြင္ အိမ္တိုင္းသည္ ၁၀မိနစ္ လမ္းေလွ်ာက္ရံုျဖင့္ ဘူတာရံု ဘတ္(စ)ကားမွတ္တိုင္ မ်ားသို႔ အေရာက္သြားႏိုင္ရမည္ဟူေသာ ရည္မွန္းခ်က္ထားရွိသည္၊ ထိုဆယ္မိနစ္ကို ေနပူမေရွာင္၊ မိုးရြာမေရွာင္ သြားလာႏိုင္ရန္ အမိုးအကာ ႏွင့္ ျဖစ္ရမည္ဟု စီမံထားခ်က္မ်ား လည္းရွိသည္၊ တနည္းအားျဖင့္ Car Lite City ေခၚ လမ္းေပၚတြင္ ေမာ္ေတာ္ကား အသံုးကိုေလ်ာ့ႏိုင္သမွ် ေလွ်ာ့နည္းေအာင္ျပဳလုပ္ရမည္ ဟူေသာ ရည္မွန္း ခ်က္ပင္ျဖစ္သည္၊ ဘူတာရံုတိုင္း၌ မိမိစီးလာေသာ စက္ဘီးကို မီးရထားဘူတာတိုင္း၌ ေသာ့ခတ္ထားႏိုင္ရန္ ေနရာသတ္မွတ္ေပးသည္၊ စက္ဘီးစီးေရ ပိုမိုထားႏိုင္ေအာင္ စီစဥ္ေပးသည္မ်ားလည္းအျမဲျပဳလုပ္ေပးေနသည္။
လန္ဒန္ျမိဳ႕ေတာ္တြင္ ဓါတ္ပံုေပါင္း (၇) သန္းျဖင့္ ျပဳလုပ္ခဲ့ေသာ သုေတသန တခုတြင္ ေမာ္ေတာ္ကားမ်ား အတြက္ တည္ေဆာက္ထားေသာ လမ္းမ်ားေၾကာင့္ လူတို႔ လမ္းေလွ်ာက္ႏိုင္မႈ ေလ်ာ့နည္းသြားရပံုကို ေထာက္ျပထားၾကသည္၊ ကားလမ္း Lane အေရအတြက္မ်ားျပားလာေလေလ လူတို႔ ခ်ဥ္းကပ္ျဖတ္သန္းရန္ ခက္ခဲေလေလ ျဖစ္သည္။
မိမိလမ္းေလွ်ာက္သြားႏိုင္သည့္ အကြာအေ၀းတြင္ ရွိပါလ်က္ လူတို႔လမ္းမေလွ်ာက္ၾကျခင္းမွာ အေၾကာင္းရင္း မ်ားစြာရွိပါသည္၊ လမ္းေလွ်ာက္ရမည့္ ပလက္္္ေဖာင္း မေကာင္းျခင္း၊ လမ္းျဖတ္ကူးရန္ မလြယ္ကူျခင္း၊ ရႈပ္ေထြး ေသာ လမ္းမၾကီးမ်ားကို ျဖတ္ေက်ာ္ရန္ အခက္အခဲရွိတတ္ျခင္း၊ အႏၱရာယ္လံုျခံဳမႈ မရွိျခင္း တို႔ျဖစ္ပါသည္၊ အသက္အရြယ္ၾကီးရင့္သူတုိ႔အတြက္ ပိုမို၍ အခက္အခဲေတြ႕ရတတ္သည္၊ တခါတရံလမ္းျဖတ္ကူးရန္ ကိစၥကို ပင္ တကၠစီကို စီးၾကရသူမ်ားရွိသည္။
လမ္းေလွ်ာက္ျခင္းဆိုသည္မွာ အလြန္ရိုးရွင္းေသာ ကိုယ္လက္လႈပ္ရွားမႈတခုပင္ျဖစ္ပါသည္၊ လူ၏ ကိုယ္ခႏၶာ သည္ အင္ဂ်င္စက္နည္းတူ အျမဲတေစ လွည့္ပါတ္လႈပ္ရွားေလေလ၊ ျပႆနာကင္းျပီး တာရွည္ခံေလေလ ျဖစ္ ပါသည္၊ ႏွလံုးခုန္ျခင္းေၾကာင့္ ေသြးလွည့္ပါတ္မႈ ပိုမိုေကာင္းမြန္ လာသည့္နည္းတူ ကိုယ္လက္လႈပ္ရွားသြား ေနျခင္းျဖင့္ ကိုယ္ခႏၶာရွိ အေၾကာအခ်ဥ္မ်ားမွာလည္း သဘာ၀ အတိုင္းေပ်ာ့ေျပာင္းခိုင္မာမႈ ရွိေနၾကပါလိမ့္မည္၊ လႈပ္ရွားမႈ လိုအပ္သည္ထက္နည္းသြားလ်င္ တခုမဟုတ္တခု ကိုယ္ခႏၶာ တြင္ျပႆနာ တက္လာတတ္ပါသည္။
Physiotherapy ေခၚအေၾကာျပင္ၾကရသည္ဆိုျခင္းမွာ လူ၏ ကိုယ္ခႏၶာသည္ လိုအပ္ေသာ လႈတ္ရွားမႈမ်ားကို မျပဳလုပ္ဘဲ ဇိမ္ခံေနမႈေၾကာင့္ မိမိ အာရံုေၾကာမ်ားကို ျပင္ဆင္ေပးရသည္ကို ဆိုလိုပါသည္၊ ကြ်န္ေတာ္တို႔ သ္ိေသာ အသက္ရွည္ရွည္ေန ႏိုင္သြားၾကသူမ်ားမွာ ေန႔စဥ္ေန႔တိုင္း လမ္းေလွ်ာက္ေလ့က်င့္ခမ္းယူေသာ လူမ်ား ျဖစ္ၾကပါသည္၊ ဆရာ၀န္တိုင္းလိုလိုက လူ႔ခႏၶာကိုယ္လႈတ္ရွားရန္လိုအပ္ပံုကို အျမဲရွင္းျပရေလ့ရွိပါသည္၊
ကားမ်ားေပၚေပါက္လာျပီး ထိုကားအသံုးျပဳမႈကို အေျခခံ၍ တည္ေဆာက္ထားေသာ ျမိဳ႕သစ္မ်ားတြင္ လူ အမ်ား လမ္းေလွ်ာက္ႏိုင္ရန္ အေျခအေနကို ဖန္တီးေပးရန္ အခက္အခဲမ်ား ရွိတတ္ပါသည္၊ ေပၚလစီ ေရးမည့္ သူမ်ား အတြက္ ၾကိဳတင္စဥ္းစားရမည့္အေရးၾကီးေသာ အခ်က္တခုျဖစ္ပါသည္။
ဆင္းရဲျပီး လူဦးေရမ်ားျပားသည့္ အိႏိၵယျပည္ Chennai ကဲ့သို႔ေသာ ျမိဳ႕ၾကီးမ်ားတြင္မူ ျမိဳ႕ေနလူထု အမ်ားစုမွာ ကားမစီးႏိုင္ၾက၊ လမ္းေလွ်ာက္၍သာ သြားၾကရသည္၊ ကားလမ္းေပၚတြင္ျဖစ္ပြားေသာ မေတာ္တဆ ထိခိုက္မႈ မ်ား မွာလည္း မ်ားျပားလွသည္၊ ျမိဳ႕အုပ္ခ်ဳပ္သူမ်ားက စီမံကိန္းေရးဆြဲၾကရာတြင္ ၂၀၁၈ ႏွစ္မတိုင္မီ ျမိဳ႕ေပၚ လမ္းမၾကီးမ်ားမွာ လမ္းပုခုန္းက်ယ္ရမည္၊ ကားေမာင္းရန္လမ္းရွိသလို စက္ဘီးစီးရန္လည္း လမ္းရွိရမည္၊ ကားရပ္နားရန္ Parking Space မ်ားလုံေလာက္စြာ ရွိသည့္နည္းတူ လမ္းအသံုးျပဳသူအားလံုး အတြက္ ေဘးရန္ကင္းကြားစြာ လမ္းကို အသံုးခ်ႏိုင္စြမ္းရွိရမည္ဟု ေက်ျငာထားသည္။
(၃)
မေမွ်ာ္လင့္ဘဲ လူျမင္ကြင္းတြင္ ပံုလဲက်သြားျခင္းမ်ား၊ ႏွလံုးတြင္ attack ရ၍မေမွ်ာ္လင့္ဘဲ ေဘးဒုကၡေရာက္ ရသူမ်ားသတင္းမ်ားကို အျမဲမျပတ္ ၾကားေနရပါသည္၊ မ်ားေသာအားျဖင့္ ထိုအႏၱရာယ္ဆိုးမ်ားကို လမ္းေလွ်ာက္ ျခင္းကဲ့သို႔ေသာ သာမာန္ ကိုယ္လက္လႈတ္ရွားလုပ္ရံုျဖင့္ အကာအကြယ္ေပးႏိုင္ၾကပါသည္၊ ျမိဳ႔ၾကီးမ်ားတြင္ လူဦးေရထူထပ္ သျဖင့္ ျမိဳ႔ဧရိယာ က်ယ္ျပန္႔ သြားရသည့္တိုင္ ျမိဳ႔ေနလူထု၏အိမ္အနီး၀န္းက်င္တိုင္း၌ ေျခေညာင္းလက္ဆန္႔ လမ္းေလွ်ာက္ႏိုင္ေသာေနရာ မ်ားကို ဖန္တီးေပးရန္မွာျမိဳ႔တည္ေဆာက္ေရးစီမံကိန္းကို ၾကီးၾကပ္သူ ေပၚလစီ ေရးဆြဲသူမ်ား၏ တာ၀န္ပင္ျဖစ္ေပသည္။
ကိုသန္းလြင္
Ref: The Urban downshift, by Sarah Deweerdt, Nature March 27 2016
Photo Credit - Mingalarpar.com