ကိုုသန္းလြင္ - ပ႑ိတာရာမစာၾကည့္တိုက္
(မိုုးမခ) ဧျပီ ၁၁၊ ၂၀၁၆
(၁)
ရန္ကုန္ျမိဳ႔ သံလြင္လမ္းရွိပ႑ိတာရာမေက်ာင္းတိုက္သို႔ နံနက္၁၀နာရီခန္႔ ေနေတာ္ေတာ္ျမင့္မွ ကြ်န္ေတာ္တို႔ ေရာက္ ရွိသြားပါသည္၊ ေဆာင္းမကုန္ေသးဘူးဆိုသည့္တိုင္ ရာသီဥတုကမေအးေတာ့ပါ၊ ေက်ာင္း၀င္းထဲ ေရာက္မွဘဲ ေအးသြားေတာ့သည္၊ ဆရာေတာ္ၾကီး၏ ေမတၱာဓါတ္မွာ ေအးျမစူးရွလွေပ၏။
ကြ်န္ေတာ္တို႔သည္ ဆရာေတာ္ၾကီး၏ စာၾကည့္တိုက္သို႔ စာအုပ္ရွာရန္ ေရာက္ရွိသြားၾကျခင္းျဖစ္ပါသည္၊ ေက်ာင္း၀င္းအတြင္းသို႔ ၀င္၀င္ခ်င္း ဘယ္ဘက္ကသံုးထပ္အေဆာက္အဦးမွာ စာၾကည့္တိုက္အေဆာက္ အဦး ျဖစ္ပါသည္၊ အဂၤလိပ္၊ ပါဠိႏွင့္ ျမန္မာစာအုပ္ေပါင္းမ်ားစြာကို အထပ္သံုးထပ္ျပည့္ စာအုပ္စင္ေတြစီစဥ္ထားပံုမွာ ခန္႔ညား ထည္၀ါလွပါသည္၊ ဒုတိယထပ္မွာ စာၾကည့္တိုက္မွဴး၏ ရံုးခန္းရွိသည္၊ ကြန္ပ်ဴတာသံုးလံုး၊ စာေရး စာဖတ္ လုပ္ႏိုင္ရန္ စားပြဲခံု၊ ကုလားထိုင္ေတြ ခ်ထားသည္၊ သံဃာေတာ္ႏွစ္ပါးႏွင့္ ကေလးမေလးတေယာက္ စာအုပ္ စာရင္းသြင္းေနၾကသည္ကို ေတြ႔ရသည္။
ကြ်န္ေတာ္ရွာေနေသာ စာအုပ္မွာ ဘယ္လဂ်ီယံလူမ်ိဳး E- Lamotte ၏ History Of Indian Buddhism စာအုပ္ျဖစ္ပါသည္၊ စာအုပ္မွာ ၁၉၂၄ ခုႏွစ္က ပဌမဆံုး ျပင္သစ္ဘာသာျဖင့္ ထုတ္ေ၀ခဲ့ျပီး အဂၤလိပ္ဘာသာ ျပန္စာအုပ္မွာ အႏွစ္၃၀ၾကာ ၁၉၅၈ ခုႏွစ္တြင္မွ ထြက္ပါသည္။
ဆရာေတာ္ၾကီး၏စာၾကည့္တိုက္ႏွင့္ အကြ်မ္းတ၀င္ရွိေသာ မိတ္ေဆြက စာအုပ္ရွိႏိုင္ပါသည္၊ လာခဲ့ပါဟု ဆို သျဖင့္ ကြ်န္ေတာ္အေရာက္သြားခဲ့ျခင္းျဖစ္ပါသည္၊ ထိုစာအုပ္ကို Amazon ႏွင့္ Abcbook အြန္လိုင္းဆိုင္ မ်ားသို႔ ကြ်န္ေတာ္မွာျပီးပါျပီ၊ ႏွစ္ၾကိမ္လံုးေရာက္မလာခဲ့၊ ကြ်န္ေတာ္မွာျပီးမွ စာအုပ္အသစ္ေစ်းက ၉၄ေဒၚလာႏွင့္ အေဟာင္းေစ်းက ၇၄ေဒၚလာခန္႔ အထိခုန္တက္သြားသည္၊ ကြ်န္ေတာ္ဤမွ်ေစ်းၾကီးေပး၍ စာအုပ္ကို မ၀ယ္ႏိုင္ပါ၊ အကယ္၍ ဤစာၾကည့္တိုက္မွာသာရွိပါက ကြ်န္ေတာ္သည္ ေကာ္ပီကူးထားႏိုင္ပါသည္၊ ဤစာအုပ္မွာ အမွတ္တရ သိမ္းထား ရမည့္ စာအုပ္ျဖစ္ပါသည္။
ကတ္တေလာက္မွာ စာအုပ္နာမည္ႏွင့္ ရွာေတာ့မေတြ႔၊ စာေရးဆရာအမည္ႏွင့္ စာအုပ္တအုပ္ကိုေတြ႕သည္၊ စာအုပ္စဥ္ K10 မွာဟုဆိုသည္၊ တကယ္က စာအုပ္ေတြက စီစဥ္ေနၾကဆဲျဖစ္ပါသည္၊ စဥ္ေတြက I ႏွင့္ J ေလာက္မွာဆံုးသြားသည္၊ တာ၀န္ခံမိန္းခေလးကို ေမးေတာ့လည္း သိဟန္မတူ၊ အဖိုးတန္ အေရးၾကီးေသာ စာအုပ္မ်ားကို ဆရာေတာ္ ၾကီးကသူကိုယ္ပိုင္စာၾကည့္ခန္းမွာ မွန္ဘီရို ေတြႏွင့္ သိမ္းထားဆဲဟုသာ သိလို္က္ရသည္။
(၂)
ဗုဒၶဘုရားရွင္ျဖစ္လာမည့္ သတို႔သားငယ္ကို ဘီစီ ၆၂၃ ခုႏွစ္ခန္႔ကတြင္ ေမြးဖြားသန္႔စင္ျပီး ဗုဒၶသည္အသက္ ၈၀ အရြယ္ ဘီစီ ၅၄၃ ခန္႔တြင္ ပရိနိဗၺာန္ စံ၀င္ခဲ့သည္၊ သက္ေတာ္ ၃၅ႏွစ္အရြယ္တြင္ ေဗာဓိမ႑ိဳင္၌ ဘုရား အျဖစ္သို႔ ေရာက္ရွိခဲ့ျပီး ၄၅ႏွွစ္ ၾကာေအာင္တရားဓမၼမ်ား ေဟာၾကား၍ လူတို႔ကို သံသရာ၀ဋ္ဆင္းရဲမွ လြတ္ေျမာက္ေၾကာင္းနည္းလမ္းမ်ားကို လမ္းညႊန္ျပသခဲ့သည္၊ သံဃာအဖြဲ႔အစည္းကို ထူေထာင္ေပးခဲ့ျပီး ဘုရားရွင္ မရွိေတာ့ခ်ိန္တြင္ သူ၏တရားဓမၼမ်ား အဆံုးအမအတိုင္း လိုက္နာၾကရမည္ဟု မွာၾကားခဲ့သည္။
ဘုရား ပရိနိဗၺာန္ျပဳျပီး ႏွစ္ေပါင္း ၂၀၀ ခန္႔အၾကာတြင္ ေမာရိယမင္းဆက္ သီရိဓမၼာေသာက၊ အေသာကရာဇာ ဘုရင္သည္ အိႏၵိယႏိုင္ငံတြင္သာမက ကမာၻ႔အရပ္ရပ္သို႔ သာသနာေတာ္ေရာက္ရွိေအာင္ ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္ ခဲ့ပါသည္။ အိႏၵိယႏိုင္ငံတ၀ွမ္း ဘုရားပုထိုးေစတီ ႏွင့္ သာသနာ့အေဆာက္အဦးမ်ားစြာတည္ခဲ့သည္၊ ကဗ်ည္း ေက်ာက္စာမ်ားစြာေရးထိုးခဲ့သည္၊
ေမာရိယမင္းဆက္ေနာက္ဆံုးဘုရင္မွာ ျဗဟၼဏာဘာသာကိုးကြယ္သူစစ္သူၾကီးက လုပ္ၾကံသတ္ျဖတ္ခံခဲ့ရသည္၊ ေအဒီ ၆၀၅ ခုႏွစ္သို႔ေရာက္ေသာ္ သသကၤမင္းသည္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ဘုရင္ကို သတ္ျဖတ္ျပီး ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ရပာန္းေတာ္မ်ားကို သတ္ျဖတ္ျခင္း၊ ဘုရားေက်ာင္းကန္၊ ေစတီပုထိုးမ်ားကို ဖ်က္ဆီးျခင္းတို႔ ျပဳလုပ္ခဲ့သည္၊ ေအဒီ ၇ ရာစုႏွစ္သို႔ ေရာက္ေသာအခါ သုဒၵန၀န္ဘုရင္သည္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ဘုရင္မ်ားကို ရန္သူသဖြယ္ ဆက္ဆံျပီး သာသနာေတာ္ဆိုင္ရာ ပစၥည္းမ်ားကို ဖ်တ္ဆီးခဲ့ျပန္သည္။
အိႏၵိယႏိုင္ငံအတြင္းသို႔ အေနာက္ဖက္မွ မြတ္ဆလင္ဘာသာ၀င္မ်ား က်ဴးေက်ာ္၀င္ေရာက္မႈမ်ားမွာ ေအဒီ ၇၁၂ တြင္စတင္ခဲ့ျပီး ၁၂၉၆ ခုႏွစ္တြင္ အိႏၵိယတိုက္တခုလံုး မြတ္ဆလင္မ်ားလႊမ္းမိုးခဲ့ၾကသည္၊ ၁၁၅၀ ႏွင့္ ၁၈၀၀ ေအဒီခုႏွစ္မ်ားအၾကား အပ်တ္အဆီးအမ်ားဆံုးျဖစ္ျပီး ဗုဒၶဘာသာသည္ အိႏၵိယမွ ကြယ္ေပ်ာက္သြားခဲ့သည္။
ဂ်ာမန္ ဖီလိုဆိုဖါ ေဟဂယ္ (၁၇၈၀ -၁၈၃၁) ၏ စာအုပ္တြင္ ဗုဒၶဘာသာအေၾကာင္း စာေၾကာင္းေရ တေၾကာင္း မွ်သာပါျပီး ဗုဒၶကို Nyaya Philosophy ကိုထူေထာင္သူဟု ေဖာ္ျပခဲ့သည္၊ ေပၚတူဂီလူမ်ိးမ်ား ေနာက္ထပ္ အဂၤလိပ္အေရွ႕အိႏၵိယ ကုမၸဏီ အိႏၵိယသို႔ ေရာက္ရွိလာခ်ိန္တြင္ အိႏၵိယျပည္၌ဗုဒၶဘာသာ၀င္ဟူ၍မရွိေတာ့ျပီ၊ ဗုဒၶသည္ သ်ွီ၀ နတ္ဖုရား၏ ၉ၾကိမ္ေျမာက္ ၀င္စားသူဟုသူတို႔က ယူဆၾကသည္၊ ဗုဒၶသာသနိယ ပစၥည္းမ်ားမွာ ယိုယြင္း ပ်က္စီးယိုယြင္းေနၾကျပီး ဘုရားအို၊ ဘုရားပ်က္၊ ေက်ာင္းပ်က္မ်ား က်ိဳးပဲ့ေနေသာ ဆင္းတုေတာ္မ်ား၊ အပ်က္အစီးမ်ားသာရွိေတာ့သည္။
ႏွစ္ေပါင္း ၆၀၀ ေက်ာ္မွ် ဗုဒၶဘာသာကြယ္ေပ်ာက္ျပီးခ်ိန္တြင္မွ အေရွ႕အိႏၵိယကုမၸဏီက B.H. Hodgson ဆိုသူကို နီေပါႏိုင္ငံတြင္ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာဌာေနကိုယ္စားလွယ္အျဖစ္ေစလႊတ္လိုက္သည္၊ သူသည္အားလပ္ခ်ိန္ မ်ားတြင္ ေမးျမန္းစံုးစမ္းရင္းျဖင့္ ဘုန္းေတာ္ၾကီးေက်ာင္းမ်ားတြင္ သကၠတဘာသာျဖင့္ ေရးထားေသာ ဗုဒၶက်မ္း စာအုပ္မ်ားကို သိမ္းဆည္းထားၾကေၾကာင္း သိရွိလာသည္၊ မိတ္ေဆြမ်ားအကူအညီႏွင့္ထိုစာအုပ္ စာရင္း ကတ္တေလာက္မ်ား ကိုစုေဆာင္းရရွိလာသည္၊ အိႏၵိယအလယ္ပိုင္း မဂဓ တိုင္းမွ ေအဒီ ၂ရာစုခန္႔ကေရာက္ရွိ လာေသာ ထိုစာအုပ္မ်ားမွာ နီေပါႏိုင္ငံမွတဆင့္ တိဗက္သို႔တိုင္ ေရာက္ရွိျပန္႔ႏွံ႔ ေနပါျပီ၊ ထိုစာအုပ္မ်ားကို ထိုအခ်ိန္က တိဗက္ဘာသာသို႔ ျပန္ဆိုေနၾကျပီး ဘုန္းေတာ္ၾကီးမ်ားသာ ဖတ္ႏိုင္ၾကသည္။
ေဟာ့ဆန္ကထိုသကၠတဘာသာ စာအုပ္၆၀ႏွင့္ တိဗက္စာႏွင့္ေရးေသာ စာအုပ္၂၅၀ကို ကလကတၱားရွိ Royal Asiatic Sociaty of Bangal သို႔၄င္း လန္ဒန္ ႏွင့္ ပဲရစ္တြင္ ရွိေသာ Asiatic Sociaty မ်ားသို႔အလားတူပို႔ေပးခဲ့ သည္၊ အဓိပၸါယ္ေကာက္ႏႈတ္ခ်က္၊ ေ၀ဖန္ခ်က္စသည္တို႔ကိုလည္းေရးသားေပးပို႔ခဲ့သည္၊ ပဲရစ္တြင္ရွိေသာ အသင္း၀င္ Eugene Burnouf က ၁၈၃၇ ခုႏွစ္တြင္ သကၠတစာအုပ္ ၈၈အုပ္ လက္ခံရရွိခဲ့သည္။
ဤစာအုပ္မ်ားကိုဘားေနာ့ဗ္ေတြ႕ရွိေသာအခါ ဤမွ်ေကာင္းမြန္ေသာ စာေပမ်ားရွိပါလ်က္ အိႏိၵယႏိုင္ငံ၏ အတိတ္သမိုင္းကို ေဖာ္ျပေသာ မယ္မယ္ရရစာအုပ္မရွိ ပံုကို သတိထားမိလာသည္၊ ဗုဒၶလက္ထက္ေတာ္က စတင္၍သာ သမိုင္းေၾကာင္းသည္ ထင္ရွားပီျပင္လာသည္ဟုသူမွတ္ခ်က္ခ်ခဲ့ပါသည္၊ ဗုဒၶသည္နိဗၺာန္ဘံုက ဆင္းသက္လာျခင္းမဟုတ္၊ ရင္သတ္ရႈေမာ အံ့ၾသစရာအျဖစ္အပ်က္မ်ားျဖင့္ ၀န္းရံေနေသာ ဗုဒၶ၏ ျဖစ္ေတာ္စဥ္ မ်ားမွာ လူထဲတြင္ျဖစ္ပြားခဲ့ေသာ လူ႔သမိုင္းတခုသာျဖစ္သည္၊ ဗုဒၶ၏ သင္ျပခ်က္မ်ားမွာ လူ႔ဘံုလူ႔ေလာက အတြက္သာျဖစ္ေၾကာင္းသူ ေကာင္းေကာင္းသေဘာေပါက္ခဲ့ဟန္တူသည္။
သူု၏ Introduction to Indian Buddhism စာအုပ္သည္ ၁၈၄၄ ခုႏွစ္တြင္ ထြက္ေပၚလာျပီး ဥေရာပ ႏွင့္ အေနာက္ႏိုင္ငံမ်ားက ဖတ္ရႈၾကရသည္၊ အေနာက္တိုင္းသို႔ ေရာက္ရွိသြားေသာ ဗုဒၶဘာသာ အေၾကာင္းေရး သားထားသည့္ ပဌမဆံုး စာအုပ္ျဖစ္လာခဲ့ပါသည္၊ ရိႈပင္ေဟာ၊ နစ္ေရွး ႏွင့္ ရွဲလင္းတုိ႔က ဤစာအုပ္ကိုခ်ီးက်ဴး ၾကသည္၊ ေနာင္တြင္ဗုဒၶဘာသာအေၾကာင္း စာတမ္းအေစာင္ေစာင္ ေရးၾကမည့္ Sylvian Levi, Otto Frank, Hermann Oldenberg, Theodore Stcherbatsky, ရိုင္ေဒးဗစ္ ဇနီးေမာင္ႏွံတို႔ မွီျငမ္းျပဳၾကရမည့္ စာအုပ္ ျဖစ္လာခဲ့ပါသည္၊ ဤစာအုပ္ အေမရိကန္ေရာက္ရွိျပီးခ်ိန္ တြင္ Edward Salisbury ကစာမ်က္ႏွာ ၅၀ ပါ Memoirs On the History of Buddhism စာတမ္းထြက္ေပၚလာခဲ့သည္၊ အေမရိကန္တို႔၏ ဗုဒၶဆိုင္ရာ အေစာဆံုးစာတမ္းျဖစ္လာခဲ့ပါသည္။
ဘားေနာ့ဗ္က သကၠတ ႏွင့္ ပါဠိဘာသာ မူႏွစ္ခုကို ေပါင္းစပ္လ်င္ ဗုဒၶ၀ါဒ၏ အသြင္သ႑န္သည္ ပို၍ပီျပင္လာ လိမ့္မည္ဟုယံုၾကည္ခဲ့ဟန္တူသည္၊ သို႔ရာတြင္ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ပါဠိဘာသာျဖင့္ ပိ႗ကတ္ သံုးပံုစလံုး ေတြ႔ရွိၾက ေသာအခါမွစျပီး အျမင္မ်ားေျပာင္းလဲကုန္သည္၊
ကြ်န္ေတာ္တို႔အယူအဆမွာမူ ဘားေနာဗ္၏စာအုပ္ထြက္ရွိခ်ိန္တြင္ မစၥတာပရင့္ဆက္၏ အေသာက ေက်ာက္စာ မ်ားကို ေတြ႔ရွိ အဓိပၸါယ္ေဖၚမႈ မျဖစ္ေပၚေသး၊ ထိုမင္းတရားၾကီး၏ မွတ္တမ္းမွတ္ရာမ်ားကို မကိုးကားဘဲ ဗုဒၶ ဘာသာကို အဓိပၸါယ္ ေဖၚလ်င္ မျပည့္စံုႏိုင္ေသးဟုသာ ကြ်န္ေတာ္တို႔ယံုၾကည္မိပါသည္၊ ထိုနည္းတူ ဘုန္းေတာ္ ၾကီး ဖါဟီရမ္ ( ေအဒီ ၃၉၉-၄၁၄) ၏ အိႏၵိယ ႏိုင္ငံ ခရီးစဥ္မွတ္တမ္းမွာ ၁၈၃၆ ခုႏွစ္ေရာက္မွ ျပင္သစ္ဘာသာ ျဖင့္ေရးသား ထုတ္ေ၀ခဲ့ၾကသည္၊ ဒုတိယရဟန္းေတာ္ Hiuen Tiang ( ေအဒီ ၆၂၉-၆၄၄) ၏မွတ္တမ္းမွာ ၁၈၅၃ ခုႏွစ္ေရာက္မွ ထုတ္ေ၀ႏိုင္ခဲ့ၾကသည္၊
Viggo Fausball ကဓမၼပဒ ကို ပါဠိမွလက္တင္သို႔ဘာသာျပန္ဆိုခဲ့သည္၊ သူသည္ ၁၈၈၁ ခုႏွစ္တြင္ သုတၱန္ နိပါတ္ ေတာ္မ်ားကို အဂၤလိပ္ ဘာသာသို႔ျပန္ဆိုႏိုင္ခဲ့သည္၊ ဗုဒၶနိပါတ္ေတာ္မ်ားကို ထူထဲလွေသာအတြဲ ၆တြဲခြဲျပီး ၁၈၇၇ ႏွင့္ ၁၈၉၉ ခုႏွစ္မ်ားတြင္ ထုတ္ေ၀ခဲ့သည္၊ ၁၈၇၉-၈၃ တြင္၀ိနယ က်မ္းမ်ားကို ျပန္ဆိုခဲ့သည္၊ တဖန္ မစၥတာ ရိုင္ေဒးဗစ္ႏွင့္ ပူးေပါင္းကာ မဂၢ၀ဂ္၊ စူဠ၀ဂ္၊ ပါတိေမာက္က်မ္းမ်ားကို ဘာသာျပန္ဆိုခဲ့ၾကပါသည္၊ မစၥတာရိုင္ေဒးဗစ္မွာ သီဟိုဠ္ႏိုင္ငံ တြင္ အစိုးရ၀န္ထမ္းအလုပ္ ျဖင့္ ပါဠိဘာသာကို သင္ယူခဲ့သည္၊ သူဦးေဆာင္ျပီး လန္ဒန္ပါဠိအသင္း ကို ၁၈၈၁ ခုႏွစ္တြင္ထူေထာင္ခဲ့သည္၊
၁၈၅၈ခုဘားေနာဗ္ စာအုပ္ႏွင့္မေရွးမေႏွာင္းမွာပင္ အင္း၀ေခတ္ ခရစၥယမ္ ဘုန္းေတာ္ၾကီး P. Bigandet က Life and legend of Godama The Buddha of Burmese စာအုပ္ကိုထုတ္ေ၀ခဲ့ဘူးသည္၊ အေနာက္တိုင္းသို႔မူ ျပန္႔ႏွန္႔ခဲ့ဟန္မရွိခဲ့ေပ၊
နီေပါႏိုင္ငံမွ မစၥတာေဟာ့ဆန္ေၾကာင့္ သကၠတ စာအုပ္မ်ားအေၾကာင္း ကမ ၻာကသိၾကရသည့္နည္းတူ တိဗက္ ႏိုင္ငံသို႔ စြန္႔စားသြား ေရာက္ျပီ သကၠတစာအုပ္ အႏွစ္ခ်ဳပ္စာအုပ္ကို ျပဳစုခဲ့သူမွာ ဟန္ေဂရီ ႏိုင္ငံသား ဆရာ၀န္ Csoma ဆိုသူျဖစ္ သည္၊ ၁၇၃၁ ခုႏွစ္တြင္ သူေရးခဲ့ေသာ စြယ္စံုက်မ္းမွာ အတြဲ (၁) တြင္ စာအုပ္ ေပါင္း (၁၀၀) ႏွင့္ အတြဲ(၂) တြင္ စာအုပ္ ၂၂၅အုပ္ပါ၀င္ခဲ့သည္၊ ကလကၠတားမွ ဘာသာေဗဒပညာရွင္ မ်ား က သူေတြ႔ခဲ့ေသာ စာအုပ္မ်ားမွာ နီေပါႏိုင္ငံမွ ေဟာ့ဆန္ေတြ႕ခဲ့ေသာစာအုပ္မ်ားႏွင့္ ဆင္ဆင္တူေနသျဖင့္ ၄င္းတုိ႔ အားလံုး၏မူလအေျခခံမွာအိႏၵိယျပည္ မဂဓ တိုင္းပင္ျဖစ္ရမည္ဟုဆံုးျဖတ္ၾကသည္၊ ၁၈၂၉ ခုႏွစ္က JJ Schmidt ေခၚ စိန္ပီတာစဘတ္ မွ ပညာရွင္က ထိုစာအုပ္မ်ားသည္ သကၠတ မွ တိဗက္ ၄င္းမွတဆင့္မြန္ဂို ဘာသာျဖင့္ မြန္ဂိုလီးယားျပည္နယ္ အထိ ေရာက္ရွိသြားျပီဟုေရးသားခဲ့သည္။
ထိုနည္းတူ George Turnour ေခၚ သီဟိုဠ္ႏိုင္ငၤံမွ အစိုးရ၀န္ထမ္း တဦးမွာ ဆင္ဟာလီလူမ်ိဳး ဘုန္းေတာ္ၾကီး ေက်ာင္းမ်ားတြင္ သကၠတဘာသာ အျပင္ ပါဠိဘာသာျဖင့္ေရးသားေသာ ဗုဒၶဘာသာက်မ္းမ်ားရွိ ေနသည္ဟု ေက်ျငာခဲ့ျပန္သည္၊ ၄င္းတို႔သည္ ဘီစီ ၃၁၆ခုႏွစ္ကတည္းက သီဟို္ဠ္သို႔ ေရာက္ရွိေနၾကျခင္းျဖစ္သည္ဟုဆို သည္၊ သူက သီဟိုဠ္ဘုန္းေတာ္ၾကီးမ်ား၏ မွတ္တမ္းမွတ္ရာမ်ားကို ရည္ညႊန္းကာ ဗုဒၶပြင့္ေတာ္မူသည္မွ ေအဒီ ၅၀၀စုႏွစ္ခန္႔အထိမွတ္တမ္းတင္ထားေသာ မဟာ၀ံသ က်မ္းကို အဂၤလိပ္လို ေရးသားျပဳစုခဲ့သည္။
ဗုဒၶသာသနာသည္ ဗုဒၶေခတ္ကေသာ္၄င္း၊ မေရွးမေႏွာင္းမီ ကာလမ်ားကေသာ္၄င္း(ဘီစီ ၂၁၇) တရုပ္ျပည္သို႔ ေရာက္ရွိ ေနျပီဟုဆိုၾကသည္၊ တရုပ္ဘုရင္ ( Ming Ti ) က ဗုဒၶဘာသာကို ႏိုင္ငံေတာ္ ဘာသာအျဖစ္ ျပဌာန္း ခဲ့သည္၊ ေအဒီ ၁ ရာစု ကုန္ေလာက္တြင္ သကၠတ က်မ္းစာမ်ားကို တရုပ္ ဘာသာျဖင့္ စတင္ျပန္ဆိုျပီး ၾကျပီ၊ ၄င္းတုိ႔၏ ကက္တေလာက္တြင္ စာအုပ္ေပါင္း ၁၀၀၀ ေက်ာ္ရွိေနခဲ့သည္၊ ေအဒီ ၇၆ခုႏွစ္ မွစတင္ကာ ႏွစ္ေပါင္း ၈၀၀ ေက်ာ္ ဆက္တိုက္ဘာသာျပန္ဆိုခဲ့ၾကျခင္းျဖစ္ပါသည္။
ဥေရာပ တိုက္တြင္ ဗုဒၶဘာသာကို ေလ့လာခဲ့ၾကသည္မွာ ႏွစ္ေပါင္း ၁၀၀ ေက်ာ္ ၾကာျပီဆိုသည့္တိုင္ ဤဘာသာ ရပ္ကို ေခ်ေခ်ျမစ္ျမစ္ နားမလည္ၾကေသးပါဟု ရုရွားပညာရွင္ စတာခ်ာဘတ္စကီး က ၁၉၂၇ ခုႏွစ္တြင္ေရးခဲ့ သည္၊ ထိုစကားသည္ ယေန႔အခ်ိန္သို႔တိုင္ မွန္ကန္လ်က္ရွိေနပါသည္၊ ပရိယတၱိ၊ ပရိပတၱိ၊ ပရိေ၀ဓ ဟူ၍ သာသနာ သံုးမ်ိဳးရွိရာ၀ယ္ ဤက်မ္းစာအုပ္မ်ားကေပးသည့္ ဗဟုသုတမ်ားမွာ ပရိယတၱိသာသနာႏွင့္နီး စပ္ ထည့္သြင္း ရပါလိမ့္မည္၊ က်န္သာသနာ ႏွစ္မ်ိဳးလံုး မထြန္းကားေသာ၊ နားမလည္ေသာ ေနရာမ်ားတြင္ ဗုဒၶ၏ အဓိကေဟာျပခ်က္မ်ားကို နားလည္ရန္ မျဖစ္ႏိုင္ပါ၊ သံသရာ၀႗္ဆင္းရဲမွ လြတ္ေျမာက္ေရးဆိုသည္ကို ကံႏွင့္ကံ၏အက်ိဳးကို လက္မခံေသာသူမ်ားအတြက္ နားလည္ရန္ခက္ခဲလွပါသည္၊
ႏွစ္ေပါင္း ၁၅၀၀ ေက်ာ္ၾကာေအာင္ သကၠတဘာသာ၊ ပါဠိ၊ တရုတ္၊ ဆင္ဟာလီ၊ တိဗက္ စသည္ျဖင့္ ဘာသာရပ္ ေပါင္းစံု စာအုပ္စာတမ္းေပါင္းစံု ကိုပညာရွင္ေပါင္းစံုတို႔က ေရးသားျပဳစုခ့ဲၾကသည္မွာ စုစည္းရခက္ခဲေအာင္ မ်ားျပားလွပါသည္။
Edward Conze ၏အဆိုအရ ထိုစာေပမွတ္တမ္းမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ အဓိက ေက်ာင္း ၃ ေက်ာင္းရွိသည္၊ ပဌမ ေက်ာင္းမွာ Anglo – German School ေခၚ ရိုင္ေဒးဗစ္ ႏွင့္ ဟာမင္အိုဒင္ဘတ္ တို႔၏ ပါဠိကို အဓိက အေျခခံေသာေက်ာင္းျဖစ္သည္၊ သူတို႔ေရးေသာ စာအုပ္စာတမ္းမ်ားမွာ ဗုဒၶ စာေပေလ့လာေရးအတြက္ မရွိမျဖစ္ အသံုး၀င္လွပါသည္၊ ဒုတိယ အုပ္စုကို ရုရွားပညာရွင္ Minayeff, စတာခ်ာဘတ္စကီ ႏွင့္ Rosenberg တို႔ကေခါင္းေဆာင္ၾကသည္၊ သူတို႔ကအိႏၵိယတြင္အေျခခံသည့္ က်မ္းစာအုပ္မ်ားအျပင္ တိဗက္၊ မြန္ဂိုလီးယား၊ တရုတ္ ႏွင့္ ဂ်ပန္တို႔ရွိ ရိုးရာထံုးတမ္း စည္ကမ္းမ်ားကိုလည္းထည့္သြင္း ေလ့လာမႈျပဳၾကသည္၊ တတိယတမ်ိဳး မွာ Franco-Belgium ( Levi, Vallee, Poussin, Przyluski ) တို႔ကဦးေဆာင္ၾကသည္၊ ၄င္းတို႔က ရုရွားအုပ္စု တို႔၏နည္းကိုယူေသာ္လည္း ျပင္ပမွ ရႏိုင္သမွ်အခ်က္အလက္ ေဒတာမ်ားကို အသံုးျပဳၾကသည္၊
ေယဘူယ်အားျဖင့္ ေျမာက္ပိုင္းဗုဒၶဘာသာဆိုသည္မွာ သကၠတ ကိုအေျခခံသည္၊ နိေပါ၊ တိဗက္၊ တရုပ္၊ ဂ်ပန္၊ ဗီယက္နန္၊ ကေဗၻာဒီးယား၊ အင္ဒိုနီးရွား ႏိုင္ငံတို႔သို႔ျပန္႔ႏွံ႔သြားသည္၊
ျမန္မာအပါအ၀င္ ျဖစ္ေသာ ေတာင္ပိုင္းဗုဒၶဘာသာမွာမူပါဠိ ကို အေျခခံေသာပိ႗ကတ္ သံုးပံုမွ ဆင္းသက္ လာသည့္ ေထရ၀ါရ ဗုဒၶဘာသာျဖစ္သည္၊ သီဟိုဠ္၊ ျမန္မာ ႏွင့္ ယိုးဒယားႏိုင္ငံတို႔ တြင္ထြန္းကားသည္၊
(၃)
ဆရာေတာ္ၾကီးေက်ာင္းက ကၽြန္ေတာ္တို႔ကို နံနက္စာေကြ်းလိုက္ပါသည္၊ ဧည့္သည္လူ ၈၀ ေက်ာ္ေရွ႕က စား သြားၾကသည့္တိုင္ ဟင္းခြက္ေတြက အရာမရြင္းပါ၊ သတ္သတ္လြတ္ဟင္းျဖစ္ဟန္တူသည္၊ ခရမ္းသီးႏွပ္ဟင္း ကို ကၽြန္ေတာ္သတိရမိသည္။
ယခုအင္တာနက္ေခတ္ၾကီးမွာ ႏိုင္ငံရပ္ျခား စာအုပ္ဆိုင္ၾကီးမ်ားမွ လိုအပ္ေသာစာအုပ္ကို ကက္တေလာက္မွ ရွာေဖြရန္၄င္း၊ စာအုပ္ေအာ္ဒါမွာရန္ကိစၥမွာ၄င္း၊ အလြန္လြယ္ကူေနပါျပီ၊ ဗုဒၶက်မ္းဆိုင္ရာ စာအုပ္မ်ားမွာ ေယ်ဘူယ်အားျဖင့္ ေစ်းမၾကီးပါ၊ ႏိုင္ငံေပါင္းစံုသို႔ ဗုဒၶဘာသာ ျပန္႔ပြားသြားခဲ့ပံု၊ အိႏၵိယ၌ေပ်ာက္ကြယ္ခဲ့ျပီး မွျပန္လည္ ထြန္းကား လာခဲ့ပံု တို႔မွာ ေနာက္ပိုင္းေခတ္တြင္ ဆရာအမ်ိဳးမ်ိဳးတို႔က က်မ္းစာအဆူဆူေရးသား ျပဳစုခဲ့ၾကပါသည္၊ ထိုစာအုပ္မ်ားကိုဆရာ ေတာ္ၾကီး၏ စာၾကည့္တိုက္တြင္ တေပါင္းတည္းစုစည္း ထားႏိုင္လ်င္ သုေတသန ျပဳသူမ်ား အတြက္ အက်ိဳး ျဖစ္ထြန္းႏိုင္ပါသည္၊ ျမန္မာေငြ သိန္း ၁၀၊ သိန္း၂၀ ခန္႔သံုးစြဲမွာယူႏိုင္ သည္ဆိုလ်င္ပင္ အားကိုး ေလာက္ ေသာစာၾကည့္တိုက္ၾကီးျဖစ္လာႏိုင္ပါသည္။
ဘားေနာ့ဗ္၏ စာအုက္ထြက္လာျပီး ႏွစ္ေပါင္းတရာၾကာမွ E. Lamotte ၏ဗုဒၶသမိုင္းစာအုပ္ထြက္ရွိခဲ့ပါသည္၊ သမိုင္းစာအုပ္အေစာင္ေစာင္ထြက္ခဲ့ၾကသည္တြင္ဤစာအုပ္မွာ အျပည့္စံုဆံုးစာအုပ္ဟူ၍ခ်ီးက်ဴးၾကပါသည္၊ ကြ်န္ေတာ့္တြင္ စာအုပ္မရွိေသးေသာ္လည္း PDF File ရွိျပီးျဖစ္ရာ ကြန္ပ်ဴတာတြင္ ဖတ္ႏိုင္ပါသည္၊ အလားတူ သမိုင္းအတြင္ အေရးၾကီးေသာ စာအုပ္မ်ားမွာ အင္တာနက္တြင္ ရွာေဖြ download လုပ္ယူႏိုင္ၾကပါသည္၊ ယခုအခါ စာမ်က္ႏွာ ႏွစ္ဖက္ရိုက္ႏိုင္ေသာ ပရင့္တာမ်ားေပၚေပါက္ေနျပီျဖစ္ရာ ထိုနည္းျဖင့္ အလြယ္တကူ ပရင့္ထုတ္၊ စာအုပ္ခ်ဳပ္သိမ္းဆည္းထားႏိုင္ၾကပါသည္၊
အလားတူဗုဒၶစာၾကည့္တိုက္တိုင္း၌ရွိသင့္ေသာ စာအုပ္မ်ားမွာ A. Foucher ၏ The Life of the Buddha (၁၉၄၉) ႏွင့္ E. J Thomas ၏ The Life of the Buddha, as legend and history (၁၉၂၇) စသည္တို႔ျဖစ္ ပါသည္၊ ေဖၚျပခဲ့သည့္အတိုင္း စာအုပ္စာရင္းမွာ ခ်ေရးရန္ မဆံုးႏိုင္ပါ၊
တေန႔ကမွ စကၤာပူ ဗဟိုရ္စာၾကည့္တိုက္ၾကီးမွ Fellowship ေခၚေသာေၾကာ္ျငာတခုကိုေတြ႔မိလိုက္သည္၊ ထိုအရာရွိ၏အလုပ္ တာ၀န္မွာ ASEAN ႏိုင္ငံမ်ားႏွင့္ ပါတ္သက္သမွ် စာအုပ္မ်ားကို စာၾကည့္တိုက္ၾကီးအတြက္ စုေဆာင္းသိမ္းဆည္းေပးရမည္ျဖစ္သည္၊ ကြ်န္ေတာ္သိရသမွ် ဗုဒၶဘာသာ ၀င္သမိုင္းစာအုပ္မ်ားမွာ စကၤာပူ စာၾကည့္တိုက္ၾကီးတြင္စုေဆာင္း မထားပါ၊ Reference section တြင္ အေတာ္မ်ားမ်ားေတြ႔ႏိုင္ေသာ္လည္း ျပင္ပငွားရန္းေသာစာရင္းတြင္ မ်ားမ်ားစားစား မရွိလွပါ၊ ယခုကြ်န္ေတာ္ေတြ႔ရေသာ ပ႑ိတာရာမ ေက်ာင္း စာၾကည့္တိုက္မွာ ေထရဘာသာ၀င္မ်ား အားထားရမည့္ စာၾကည့္တိုက္ၾကီး ျဖစ္လာေစရန္ လုပ္စရာ မ်ားမ်ားစားစား မလိုေတာ့ပါ၊ လိုအပ္ေသာစာအုပ္ေတြကို ဂရုတစိုက္မွာေပးႏိုင္လ်င္ ဗဟုသုတ စုေဆာင္းေပးရာ ယဥ္ေက်းမႈကို လက္ဆင့္ကမ္းရာ ဌာနၾကီးျဖစ္လာပါလိမ့္မည္၊
ကိုသန္းလြင္
(၁)
ရန္ကုန္ျမိဳ႔ သံလြင္လမ္းရွိပ႑ိတာရာမေက်ာင္းတိုက္သို႔ နံနက္၁၀နာရီခန္႔ ေနေတာ္ေတာ္ျမင့္မွ ကြ်န္ေတာ္တို႔ ေရာက္ ရွိသြားပါသည္၊ ေဆာင္းမကုန္ေသးဘူးဆိုသည့္တိုင္ ရာသီဥတုကမေအးေတာ့ပါ၊ ေက်ာင္း၀င္းထဲ ေရာက္မွဘဲ ေအးသြားေတာ့သည္၊ ဆရာေတာ္ၾကီး၏ ေမတၱာဓါတ္မွာ ေအးျမစူးရွလွေပ၏။
ကြ်န္ေတာ္တို႔သည္ ဆရာေတာ္ၾကီး၏ စာၾကည့္တိုက္သို႔ စာအုပ္ရွာရန္ ေရာက္ရွိသြားၾကျခင္းျဖစ္ပါသည္၊ ေက်ာင္း၀င္းအတြင္းသို႔ ၀င္၀င္ခ်င္း ဘယ္ဘက္ကသံုးထပ္အေဆာက္အဦးမွာ စာၾကည့္တိုက္အေဆာက္ အဦး ျဖစ္ပါသည္၊ အဂၤလိပ္၊ ပါဠိႏွင့္ ျမန္မာစာအုပ္ေပါင္းမ်ားစြာကို အထပ္သံုးထပ္ျပည့္ စာအုပ္စင္ေတြစီစဥ္ထားပံုမွာ ခန္႔ညား ထည္၀ါလွပါသည္၊ ဒုတိယထပ္မွာ စာၾကည့္တိုက္မွဴး၏ ရံုးခန္းရွိသည္၊ ကြန္ပ်ဴတာသံုးလံုး၊ စာေရး စာဖတ္ လုပ္ႏိုင္ရန္ စားပြဲခံု၊ ကုလားထိုင္ေတြ ခ်ထားသည္၊ သံဃာေတာ္ႏွစ္ပါးႏွင့္ ကေလးမေလးတေယာက္ စာအုပ္ စာရင္းသြင္းေနၾကသည္ကို ေတြ႔ရသည္။
ကြ်န္ေတာ္ရွာေနေသာ စာအုပ္မွာ ဘယ္လဂ်ီယံလူမ်ိဳး E- Lamotte ၏ History Of Indian Buddhism စာအုပ္ျဖစ္ပါသည္၊ စာအုပ္မွာ ၁၉၂၄ ခုႏွစ္က ပဌမဆံုး ျပင္သစ္ဘာသာျဖင့္ ထုတ္ေ၀ခဲ့ျပီး အဂၤလိပ္ဘာသာ ျပန္စာအုပ္မွာ အႏွစ္၃၀ၾကာ ၁၉၅၈ ခုႏွစ္တြင္မွ ထြက္ပါသည္။
ဆရာေတာ္ၾကီး၏စာၾကည့္တိုက္ႏွင့္ အကြ်မ္းတ၀င္ရွိေသာ မိတ္ေဆြက စာအုပ္ရွိႏိုင္ပါသည္၊ လာခဲ့ပါဟု ဆို သျဖင့္ ကြ်န္ေတာ္အေရာက္သြားခဲ့ျခင္းျဖစ္ပါသည္၊ ထိုစာအုပ္ကို Amazon ႏွင့္ Abcbook အြန္လိုင္းဆိုင္ မ်ားသို႔ ကြ်န္ေတာ္မွာျပီးပါျပီ၊ ႏွစ္ၾကိမ္လံုးေရာက္မလာခဲ့၊ ကြ်န္ေတာ္မွာျပီးမွ စာအုပ္အသစ္ေစ်းက ၉၄ေဒၚလာႏွင့္ အေဟာင္းေစ်းက ၇၄ေဒၚလာခန္႔ အထိခုန္တက္သြားသည္၊ ကြ်န္ေတာ္ဤမွ်ေစ်းၾကီးေပး၍ စာအုပ္ကို မ၀ယ္ႏိုင္ပါ၊ အကယ္၍ ဤစာၾကည့္တိုက္မွာသာရွိပါက ကြ်န္ေတာ္သည္ ေကာ္ပီကူးထားႏိုင္ပါသည္၊ ဤစာအုပ္မွာ အမွတ္တရ သိမ္းထား ရမည့္ စာအုပ္ျဖစ္ပါသည္။
ကတ္တေလာက္မွာ စာအုပ္နာမည္ႏွင့္ ရွာေတာ့မေတြ႔၊ စာေရးဆရာအမည္ႏွင့္ စာအုပ္တအုပ္ကိုေတြ႕သည္၊ စာအုပ္စဥ္ K10 မွာဟုဆိုသည္၊ တကယ္က စာအုပ္ေတြက စီစဥ္ေနၾကဆဲျဖစ္ပါသည္၊ စဥ္ေတြက I ႏွင့္ J ေလာက္မွာဆံုးသြားသည္၊ တာ၀န္ခံမိန္းခေလးကို ေမးေတာ့လည္း သိဟန္မတူ၊ အဖိုးတန္ အေရးၾကီးေသာ စာအုပ္မ်ားကို ဆရာေတာ္ ၾကီးကသူကိုယ္ပိုင္စာၾကည့္ခန္းမွာ မွန္ဘီရို ေတြႏွင့္ သိမ္းထားဆဲဟုသာ သိလို္က္ရသည္။
(၂)
ဗုဒၶဘုရားရွင္ျဖစ္လာမည့္ သတို႔သားငယ္ကို ဘီစီ ၆၂၃ ခုႏွစ္ခန္႔ကတြင္ ေမြးဖြားသန္႔စင္ျပီး ဗုဒၶသည္အသက္ ၈၀ အရြယ္ ဘီစီ ၅၄၃ ခန္႔တြင္ ပရိနိဗၺာန္ စံ၀င္ခဲ့သည္၊ သက္ေတာ္ ၃၅ႏွစ္အရြယ္တြင္ ေဗာဓိမ႑ိဳင္၌ ဘုရား အျဖစ္သို႔ ေရာက္ရွိခဲ့ျပီး ၄၅ႏွွစ္ ၾကာေအာင္တရားဓမၼမ်ား ေဟာၾကား၍ လူတို႔ကို သံသရာ၀ဋ္ဆင္းရဲမွ လြတ္ေျမာက္ေၾကာင္းနည္းလမ္းမ်ားကို လမ္းညႊန္ျပသခဲ့သည္၊ သံဃာအဖြဲ႔အစည္းကို ထူေထာင္ေပးခဲ့ျပီး ဘုရားရွင္ မရွိေတာ့ခ်ိန္တြင္ သူ၏တရားဓမၼမ်ား အဆံုးအမအတိုင္း လိုက္နာၾကရမည္ဟု မွာၾကားခဲ့သည္။
ဘုရား ပရိနိဗၺာန္ျပဳျပီး ႏွစ္ေပါင္း ၂၀၀ ခန္႔အၾကာတြင္ ေမာရိယမင္းဆက္ သီရိဓမၼာေသာက၊ အေသာကရာဇာ ဘုရင္သည္ အိႏၵိယႏိုင္ငံတြင္သာမက ကမာၻ႔အရပ္ရပ္သို႔ သာသနာေတာ္ေရာက္ရွိေအာင္ ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္ ခဲ့ပါသည္။ အိႏၵိယႏိုင္ငံတ၀ွမ္း ဘုရားပုထိုးေစတီ ႏွင့္ သာသနာ့အေဆာက္အဦးမ်ားစြာတည္ခဲ့သည္၊ ကဗ်ည္း ေက်ာက္စာမ်ားစြာေရးထိုးခဲ့သည္၊
ေမာရိယမင္းဆက္ေနာက္ဆံုးဘုရင္မွာ ျဗဟၼဏာဘာသာကိုးကြယ္သူစစ္သူၾကီးက လုပ္ၾကံသတ္ျဖတ္ခံခဲ့ရသည္၊ ေအဒီ ၆၀၅ ခုႏွစ္သို႔ေရာက္ေသာ္ သသကၤမင္းသည္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ဘုရင္ကို သတ္ျဖတ္ျပီး ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ရပာန္းေတာ္မ်ားကို သတ္ျဖတ္ျခင္း၊ ဘုရားေက်ာင္းကန္၊ ေစတီပုထိုးမ်ားကို ဖ်က္ဆီးျခင္းတို႔ ျပဳလုပ္ခဲ့သည္၊ ေအဒီ ၇ ရာစုႏွစ္သို႔ ေရာက္ေသာအခါ သုဒၵန၀န္ဘုရင္သည္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ဘုရင္မ်ားကို ရန္သူသဖြယ္ ဆက္ဆံျပီး သာသနာေတာ္ဆိုင္ရာ ပစၥည္းမ်ားကို ဖ်တ္ဆီးခဲ့ျပန္သည္။
အိႏၵိယႏိုင္ငံအတြင္းသို႔ အေနာက္ဖက္မွ မြတ္ဆလင္ဘာသာ၀င္မ်ား က်ဴးေက်ာ္၀င္ေရာက္မႈမ်ားမွာ ေအဒီ ၇၁၂ တြင္စတင္ခဲ့ျပီး ၁၂၉၆ ခုႏွစ္တြင္ အိႏၵိယတိုက္တခုလံုး မြတ္ဆလင္မ်ားလႊမ္းမိုးခဲ့ၾကသည္၊ ၁၁၅၀ ႏွင့္ ၁၈၀၀ ေအဒီခုႏွစ္မ်ားအၾကား အပ်တ္အဆီးအမ်ားဆံုးျဖစ္ျပီး ဗုဒၶဘာသာသည္ အိႏၵိယမွ ကြယ္ေပ်ာက္သြားခဲ့သည္။
ဂ်ာမန္ ဖီလိုဆိုဖါ ေဟဂယ္ (၁၇၈၀ -၁၈၃၁) ၏ စာအုပ္တြင္ ဗုဒၶဘာသာအေၾကာင္း စာေၾကာင္းေရ တေၾကာင္း မွ်သာပါျပီး ဗုဒၶကို Nyaya Philosophy ကိုထူေထာင္သူဟု ေဖာ္ျပခဲ့သည္၊ ေပၚတူဂီလူမ်ိးမ်ား ေနာက္ထပ္ အဂၤလိပ္အေရွ႕အိႏၵိယ ကုမၸဏီ အိႏၵိယသို႔ ေရာက္ရွိလာခ်ိန္တြင္ အိႏၵိယျပည္၌ဗုဒၶဘာသာ၀င္ဟူ၍မရွိေတာ့ျပီ၊ ဗုဒၶသည္ သ်ွီ၀ နတ္ဖုရား၏ ၉ၾကိမ္ေျမာက္ ၀င္စားသူဟုသူတို႔က ယူဆၾကသည္၊ ဗုဒၶသာသနိယ ပစၥည္းမ်ားမွာ ယိုယြင္း ပ်က္စီးယိုယြင္းေနၾကျပီး ဘုရားအို၊ ဘုရားပ်က္၊ ေက်ာင္းပ်က္မ်ား က်ိဳးပဲ့ေနေသာ ဆင္းတုေတာ္မ်ား၊ အပ်က္အစီးမ်ားသာရွိေတာ့သည္။
ႏွစ္ေပါင္း ၆၀၀ ေက်ာ္မွ် ဗုဒၶဘာသာကြယ္ေပ်ာက္ျပီးခ်ိန္တြင္မွ အေရွ႕အိႏၵိယကုမၸဏီက B.H. Hodgson ဆိုသူကို နီေပါႏိုင္ငံတြင္ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာဌာေနကိုယ္စားလွယ္အျဖစ္ေစလႊတ္လိုက္သည္၊ သူသည္အားလပ္ခ်ိန္ မ်ားတြင္ ေမးျမန္းစံုးစမ္းရင္းျဖင့္ ဘုန္းေတာ္ၾကီးေက်ာင္းမ်ားတြင္ သကၠတဘာသာျဖင့္ ေရးထားေသာ ဗုဒၶက်မ္း စာအုပ္မ်ားကို သိမ္းဆည္းထားၾကေၾကာင္း သိရွိလာသည္၊ မိတ္ေဆြမ်ားအကူအညီႏွင့္ထိုစာအုပ္ စာရင္း ကတ္တေလာက္မ်ား ကိုစုေဆာင္းရရွိလာသည္၊ အိႏၵိယအလယ္ပိုင္း မဂဓ တိုင္းမွ ေအဒီ ၂ရာစုခန္႔ကေရာက္ရွိ လာေသာ ထိုစာအုပ္မ်ားမွာ နီေပါႏိုင္ငံမွတဆင့္ တိဗက္သို႔တိုင္ ေရာက္ရွိျပန္႔ႏွံ႔ ေနပါျပီ၊ ထိုစာအုပ္မ်ားကို ထိုအခ်ိန္က တိဗက္ဘာသာသို႔ ျပန္ဆိုေနၾကျပီး ဘုန္းေတာ္ၾကီးမ်ားသာ ဖတ္ႏိုင္ၾကသည္။
ေဟာ့ဆန္ကထိုသကၠတဘာသာ စာအုပ္၆၀ႏွင့္ တိဗက္စာႏွင့္ေရးေသာ စာအုပ္၂၅၀ကို ကလကတၱားရွိ Royal Asiatic Sociaty of Bangal သို႔၄င္း လန္ဒန္ ႏွင့္ ပဲရစ္တြင္ ရွိေသာ Asiatic Sociaty မ်ားသို႔အလားတူပို႔ေပးခဲ့ သည္၊ အဓိပၸါယ္ေကာက္ႏႈတ္ခ်က္၊ ေ၀ဖန္ခ်က္စသည္တို႔ကိုလည္းေရးသားေပးပို႔ခဲ့သည္၊ ပဲရစ္တြင္ရွိေသာ အသင္း၀င္ Eugene Burnouf က ၁၈၃၇ ခုႏွစ္တြင္ သကၠတစာအုပ္ ၈၈အုပ္ လက္ခံရရွိခဲ့သည္။
ဤစာအုပ္မ်ားကိုဘားေနာ့ဗ္ေတြ႕ရွိေသာအခါ ဤမွ်ေကာင္းမြန္ေသာ စာေပမ်ားရွိပါလ်က္ အိႏိၵယႏိုင္ငံ၏ အတိတ္သမိုင္းကို ေဖာ္ျပေသာ မယ္မယ္ရရစာအုပ္မရွိ ပံုကို သတိထားမိလာသည္၊ ဗုဒၶလက္ထက္ေတာ္က စတင္၍သာ သမိုင္းေၾကာင္းသည္ ထင္ရွားပီျပင္လာသည္ဟုသူမွတ္ခ်က္ခ်ခဲ့ပါသည္၊ ဗုဒၶသည္နိဗၺာန္ဘံုက ဆင္းသက္လာျခင္းမဟုတ္၊ ရင္သတ္ရႈေမာ အံ့ၾသစရာအျဖစ္အပ်က္မ်ားျဖင့္ ၀န္းရံေနေသာ ဗုဒၶ၏ ျဖစ္ေတာ္စဥ္ မ်ားမွာ လူထဲတြင္ျဖစ္ပြားခဲ့ေသာ လူ႔သမိုင္းတခုသာျဖစ္သည္၊ ဗုဒၶ၏ သင္ျပခ်က္မ်ားမွာ လူ႔ဘံုလူ႔ေလာက အတြက္သာျဖစ္ေၾကာင္းသူ ေကာင္းေကာင္းသေဘာေပါက္ခဲ့ဟန္တူသည္။
သူု၏ Introduction to Indian Buddhism စာအုပ္သည္ ၁၈၄၄ ခုႏွစ္တြင္ ထြက္ေပၚလာျပီး ဥေရာပ ႏွင့္ အေနာက္ႏိုင္ငံမ်ားက ဖတ္ရႈၾကရသည္၊ အေနာက္တိုင္းသို႔ ေရာက္ရွိသြားေသာ ဗုဒၶဘာသာ အေၾကာင္းေရး သားထားသည့္ ပဌမဆံုး စာအုပ္ျဖစ္လာခဲ့ပါသည္၊ ရိႈပင္ေဟာ၊ နစ္ေရွး ႏွင့္ ရွဲလင္းတုိ႔က ဤစာအုပ္ကိုခ်ီးက်ဴး ၾကသည္၊ ေနာင္တြင္ဗုဒၶဘာသာအေၾကာင္း စာတမ္းအေစာင္ေစာင္ ေရးၾကမည့္ Sylvian Levi, Otto Frank, Hermann Oldenberg, Theodore Stcherbatsky, ရိုင္ေဒးဗစ္ ဇနီးေမာင္ႏွံတို႔ မွီျငမ္းျပဳၾကရမည့္ စာအုပ္ ျဖစ္လာခဲ့ပါသည္၊ ဤစာအုပ္ အေမရိကန္ေရာက္ရွိျပီးခ်ိန္ တြင္ Edward Salisbury ကစာမ်က္ႏွာ ၅၀ ပါ Memoirs On the History of Buddhism စာတမ္းထြက္ေပၚလာခဲ့သည္၊ အေမရိကန္တို႔၏ ဗုဒၶဆိုင္ရာ အေစာဆံုးစာတမ္းျဖစ္လာခဲ့ပါသည္။
ဘားေနာ့ဗ္က သကၠတ ႏွင့္ ပါဠိဘာသာ မူႏွစ္ခုကို ေပါင္းစပ္လ်င္ ဗုဒၶ၀ါဒ၏ အသြင္သ႑န္သည္ ပို၍ပီျပင္လာ လိမ့္မည္ဟုယံုၾကည္ခဲ့ဟန္တူသည္၊ သို႔ရာတြင္ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ပါဠိဘာသာျဖင့္ ပိ႗ကတ္ သံုးပံုစလံုး ေတြ႔ရွိၾက ေသာအခါမွစျပီး အျမင္မ်ားေျပာင္းလဲကုန္သည္၊
ကြ်န္ေတာ္တို႔အယူအဆမွာမူ ဘားေနာဗ္၏စာအုပ္ထြက္ရွိခ်ိန္တြင္ မစၥတာပရင့္ဆက္၏ အေသာက ေက်ာက္စာ မ်ားကို ေတြ႔ရွိ အဓိပၸါယ္ေဖၚမႈ မျဖစ္ေပၚေသး၊ ထိုမင္းတရားၾကီး၏ မွတ္တမ္းမွတ္ရာမ်ားကို မကိုးကားဘဲ ဗုဒၶ ဘာသာကို အဓိပၸါယ္ ေဖၚလ်င္ မျပည့္စံုႏိုင္ေသးဟုသာ ကြ်န္ေတာ္တို႔ယံုၾကည္မိပါသည္၊ ထိုနည္းတူ ဘုန္းေတာ္ ၾကီး ဖါဟီရမ္ ( ေအဒီ ၃၉၉-၄၁၄) ၏ အိႏၵိယ ႏိုင္ငံ ခရီးစဥ္မွတ္တမ္းမွာ ၁၈၃၆ ခုႏွစ္ေရာက္မွ ျပင္သစ္ဘာသာ ျဖင့္ေရးသား ထုတ္ေ၀ခဲ့ၾကသည္၊ ဒုတိယရဟန္းေတာ္ Hiuen Tiang ( ေအဒီ ၆၂၉-၆၄၄) ၏မွတ္တမ္းမွာ ၁၈၅၃ ခုႏွစ္ေရာက္မွ ထုတ္ေ၀ႏိုင္ခဲ့ၾကသည္၊
Viggo Fausball ကဓမၼပဒ ကို ပါဠိမွလက္တင္သို႔ဘာသာျပန္ဆိုခဲ့သည္၊ သူသည္ ၁၈၈၁ ခုႏွစ္တြင္ သုတၱန္ နိပါတ္ ေတာ္မ်ားကို အဂၤလိပ္ ဘာသာသို႔ျပန္ဆိုႏိုင္ခဲ့သည္၊ ဗုဒၶနိပါတ္ေတာ္မ်ားကို ထူထဲလွေသာအတြဲ ၆တြဲခြဲျပီး ၁၈၇၇ ႏွင့္ ၁၈၉၉ ခုႏွစ္မ်ားတြင္ ထုတ္ေ၀ခဲ့သည္၊ ၁၈၇၉-၈၃ တြင္၀ိနယ က်မ္းမ်ားကို ျပန္ဆိုခဲ့သည္၊ တဖန္ မစၥတာ ရိုင္ေဒးဗစ္ႏွင့္ ပူးေပါင္းကာ မဂၢ၀ဂ္၊ စူဠ၀ဂ္၊ ပါတိေမာက္က်မ္းမ်ားကို ဘာသာျပန္ဆိုခဲ့ၾကပါသည္၊ မစၥတာရိုင္ေဒးဗစ္မွာ သီဟိုဠ္ႏိုင္ငံ တြင္ အစိုးရ၀န္ထမ္းအလုပ္ ျဖင့္ ပါဠိဘာသာကို သင္ယူခဲ့သည္၊ သူဦးေဆာင္ျပီး လန္ဒန္ပါဠိအသင္း ကို ၁၈၈၁ ခုႏွစ္တြင္ထူေထာင္ခဲ့သည္၊
၁၈၅၈ခုဘားေနာဗ္ စာအုပ္ႏွင့္မေရွးမေႏွာင္းမွာပင္ အင္း၀ေခတ္ ခရစၥယမ္ ဘုန္းေတာ္ၾကီး P. Bigandet က Life and legend of Godama The Buddha of Burmese စာအုပ္ကိုထုတ္ေ၀ခဲ့ဘူးသည္၊ အေနာက္တိုင္းသို႔မူ ျပန္႔ႏွန္႔ခဲ့ဟန္မရွိခဲ့ေပ၊
နီေပါႏိုင္ငံမွ မစၥတာေဟာ့ဆန္ေၾကာင့္ သကၠတ စာအုပ္မ်ားအေၾကာင္း ကမ ၻာကသိၾကရသည့္နည္းတူ တိဗက္ ႏိုင္ငံသို႔ စြန္႔စားသြား ေရာက္ျပီ သကၠတစာအုပ္ အႏွစ္ခ်ဳပ္စာအုပ္ကို ျပဳစုခဲ့သူမွာ ဟန္ေဂရီ ႏိုင္ငံသား ဆရာ၀န္ Csoma ဆိုသူျဖစ္ သည္၊ ၁၇၃၁ ခုႏွစ္တြင္ သူေရးခဲ့ေသာ စြယ္စံုက်မ္းမွာ အတြဲ (၁) တြင္ စာအုပ္ ေပါင္း (၁၀၀) ႏွင့္ အတြဲ(၂) တြင္ စာအုပ္ ၂၂၅အုပ္ပါ၀င္ခဲ့သည္၊ ကလကၠတားမွ ဘာသာေဗဒပညာရွင္ မ်ား က သူေတြ႔ခဲ့ေသာ စာအုပ္မ်ားမွာ နီေပါႏိုင္ငံမွ ေဟာ့ဆန္ေတြ႕ခဲ့ေသာစာအုပ္မ်ားႏွင့္ ဆင္ဆင္တူေနသျဖင့္ ၄င္းတုိ႔ အားလံုး၏မူလအေျခခံမွာအိႏၵိယျပည္ မဂဓ တိုင္းပင္ျဖစ္ရမည္ဟုဆံုးျဖတ္ၾကသည္၊ ၁၈၂၉ ခုႏွစ္က JJ Schmidt ေခၚ စိန္ပီတာစဘတ္ မွ ပညာရွင္က ထိုစာအုပ္မ်ားသည္ သကၠတ မွ တိဗက္ ၄င္းမွတဆင့္မြန္ဂို ဘာသာျဖင့္ မြန္ဂိုလီးယားျပည္နယ္ အထိ ေရာက္ရွိသြားျပီဟုေရးသားခဲ့သည္။
ထိုနည္းတူ George Turnour ေခၚ သီဟိုဠ္ႏိုင္ငၤံမွ အစိုးရ၀န္ထမ္း တဦးမွာ ဆင္ဟာလီလူမ်ိဳး ဘုန္းေတာ္ၾကီး ေက်ာင္းမ်ားတြင္ သကၠတဘာသာ အျပင္ ပါဠိဘာသာျဖင့္ေရးသားေသာ ဗုဒၶဘာသာက်မ္းမ်ားရွိ ေနသည္ဟု ေက်ျငာခဲ့ျပန္သည္၊ ၄င္းတို႔သည္ ဘီစီ ၃၁၆ခုႏွစ္ကတည္းက သီဟို္ဠ္သို႔ ေရာက္ရွိေနၾကျခင္းျဖစ္သည္ဟုဆို သည္၊ သူက သီဟိုဠ္ဘုန္းေတာ္ၾကီးမ်ား၏ မွတ္တမ္းမွတ္ရာမ်ားကို ရည္ညႊန္းကာ ဗုဒၶပြင့္ေတာ္မူသည္မွ ေအဒီ ၅၀၀စုႏွစ္ခန္႔အထိမွတ္တမ္းတင္ထားေသာ မဟာ၀ံသ က်မ္းကို အဂၤလိပ္လို ေရးသားျပဳစုခဲ့သည္။
ဗုဒၶသာသနာသည္ ဗုဒၶေခတ္ကေသာ္၄င္း၊ မေရွးမေႏွာင္းမီ ကာလမ်ားကေသာ္၄င္း(ဘီစီ ၂၁၇) တရုပ္ျပည္သို႔ ေရာက္ရွိ ေနျပီဟုဆိုၾကသည္၊ တရုပ္ဘုရင္ ( Ming Ti ) က ဗုဒၶဘာသာကို ႏိုင္ငံေတာ္ ဘာသာအျဖစ္ ျပဌာန္း ခဲ့သည္၊ ေအဒီ ၁ ရာစု ကုန္ေလာက္တြင္ သကၠတ က်မ္းစာမ်ားကို တရုပ္ ဘာသာျဖင့္ စတင္ျပန္ဆိုျပီး ၾကျပီ၊ ၄င္းတုိ႔၏ ကက္တေလာက္တြင္ စာအုပ္ေပါင္း ၁၀၀၀ ေက်ာ္ရွိေနခဲ့သည္၊ ေအဒီ ၇၆ခုႏွစ္ မွစတင္ကာ ႏွစ္ေပါင္း ၈၀၀ ေက်ာ္ ဆက္တိုက္ဘာသာျပန္ဆိုခဲ့ၾကျခင္းျဖစ္ပါသည္။
ဥေရာပ တိုက္တြင္ ဗုဒၶဘာသာကို ေလ့လာခဲ့ၾကသည္မွာ ႏွစ္ေပါင္း ၁၀၀ ေက်ာ္ ၾကာျပီဆိုသည့္တိုင္ ဤဘာသာ ရပ္ကို ေခ်ေခ်ျမစ္ျမစ္ နားမလည္ၾကေသးပါဟု ရုရွားပညာရွင္ စတာခ်ာဘတ္စကီး က ၁၉၂၇ ခုႏွစ္တြင္ေရးခဲ့ သည္၊ ထိုစကားသည္ ယေန႔အခ်ိန္သို႔တိုင္ မွန္ကန္လ်က္ရွိေနပါသည္၊ ပရိယတၱိ၊ ပရိပတၱိ၊ ပရိေ၀ဓ ဟူ၍ သာသနာ သံုးမ်ိဳးရွိရာ၀ယ္ ဤက်မ္းစာအုပ္မ်ားကေပးသည့္ ဗဟုသုတမ်ားမွာ ပရိယတၱိသာသနာႏွင့္နီး စပ္ ထည့္သြင္း ရပါလိမ့္မည္၊ က်န္သာသနာ ႏွစ္မ်ိဳးလံုး မထြန္းကားေသာ၊ နားမလည္ေသာ ေနရာမ်ားတြင္ ဗုဒၶ၏ အဓိကေဟာျပခ်က္မ်ားကို နားလည္ရန္ မျဖစ္ႏိုင္ပါ၊ သံသရာ၀႗္ဆင္းရဲမွ လြတ္ေျမာက္ေရးဆိုသည္ကို ကံႏွင့္ကံ၏အက်ိဳးကို လက္မခံေသာသူမ်ားအတြက္ နားလည္ရန္ခက္ခဲလွပါသည္၊
ႏွစ္ေပါင္း ၁၅၀၀ ေက်ာ္ၾကာေအာင္ သကၠတဘာသာ၊ ပါဠိ၊ တရုတ္၊ ဆင္ဟာလီ၊ တိဗက္ စသည္ျဖင့္ ဘာသာရပ္ ေပါင္းစံု စာအုပ္စာတမ္းေပါင္းစံု ကိုပညာရွင္ေပါင္းစံုတို႔က ေရးသားျပဳစုခ့ဲၾကသည္မွာ စုစည္းရခက္ခဲေအာင္ မ်ားျပားလွပါသည္။
Edward Conze ၏အဆိုအရ ထိုစာေပမွတ္တမ္းမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ အဓိက ေက်ာင္း ၃ ေက်ာင္းရွိသည္၊ ပဌမ ေက်ာင္းမွာ Anglo – German School ေခၚ ရိုင္ေဒးဗစ္ ႏွင့္ ဟာမင္အိုဒင္ဘတ္ တို႔၏ ပါဠိကို အဓိက အေျခခံေသာေက်ာင္းျဖစ္သည္၊ သူတို႔ေရးေသာ စာအုပ္စာတမ္းမ်ားမွာ ဗုဒၶ စာေပေလ့လာေရးအတြက္ မရွိမျဖစ္ အသံုး၀င္လွပါသည္၊ ဒုတိယ အုပ္စုကို ရုရွားပညာရွင္ Minayeff, စတာခ်ာဘတ္စကီ ႏွင့္ Rosenberg တို႔ကေခါင္းေဆာင္ၾကသည္၊ သူတို႔ကအိႏၵိယတြင္အေျခခံသည့္ က်မ္းစာအုပ္မ်ားအျပင္ တိဗက္၊ မြန္ဂိုလီးယား၊ တရုတ္ ႏွင့္ ဂ်ပန္တို႔ရွိ ရိုးရာထံုးတမ္း စည္ကမ္းမ်ားကိုလည္းထည့္သြင္း ေလ့လာမႈျပဳၾကသည္၊ တတိယတမ်ိဳး မွာ Franco-Belgium ( Levi, Vallee, Poussin, Przyluski ) တို႔ကဦးေဆာင္ၾကသည္၊ ၄င္းတို႔က ရုရွားအုပ္စု တို႔၏နည္းကိုယူေသာ္လည္း ျပင္ပမွ ရႏိုင္သမွ်အခ်က္အလက္ ေဒတာမ်ားကို အသံုးျပဳၾကသည္၊
ေယဘူယ်အားျဖင့္ ေျမာက္ပိုင္းဗုဒၶဘာသာဆိုသည္မွာ သကၠတ ကိုအေျခခံသည္၊ နိေပါ၊ တိဗက္၊ တရုပ္၊ ဂ်ပန္၊ ဗီယက္နန္၊ ကေဗၻာဒီးယား၊ အင္ဒိုနီးရွား ႏိုင္ငံတို႔သို႔ျပန္႔ႏွံ႔သြားသည္၊
ျမန္မာအပါအ၀င္ ျဖစ္ေသာ ေတာင္ပိုင္းဗုဒၶဘာသာမွာမူပါဠိ ကို အေျခခံေသာပိ႗ကတ္ သံုးပံုမွ ဆင္းသက္ လာသည့္ ေထရ၀ါရ ဗုဒၶဘာသာျဖစ္သည္၊ သီဟိုဠ္၊ ျမန္မာ ႏွင့္ ယိုးဒယားႏိုင္ငံတို႔ တြင္ထြန္းကားသည္၊
(၃)
ဆရာေတာ္ၾကီးေက်ာင္းက ကၽြန္ေတာ္တို႔ကို နံနက္စာေကြ်းလိုက္ပါသည္၊ ဧည့္သည္လူ ၈၀ ေက်ာ္ေရွ႕က စား သြားၾကသည့္တိုင္ ဟင္းခြက္ေတြက အရာမရြင္းပါ၊ သတ္သတ္လြတ္ဟင္းျဖစ္ဟန္တူသည္၊ ခရမ္းသီးႏွပ္ဟင္း ကို ကၽြန္ေတာ္သတိရမိသည္။
ယခုအင္တာနက္ေခတ္ၾကီးမွာ ႏိုင္ငံရပ္ျခား စာအုပ္ဆိုင္ၾကီးမ်ားမွ လိုအပ္ေသာစာအုပ္ကို ကက္တေလာက္မွ ရွာေဖြရန္၄င္း၊ စာအုပ္ေအာ္ဒါမွာရန္ကိစၥမွာ၄င္း၊ အလြန္လြယ္ကူေနပါျပီ၊ ဗုဒၶက်မ္းဆိုင္ရာ စာအုပ္မ်ားမွာ ေယ်ဘူယ်အားျဖင့္ ေစ်းမၾကီးပါ၊ ႏိုင္ငံေပါင္းစံုသို႔ ဗုဒၶဘာသာ ျပန္႔ပြားသြားခဲ့ပံု၊ အိႏၵိယ၌ေပ်ာက္ကြယ္ခဲ့ျပီး မွျပန္လည္ ထြန္းကား လာခဲ့ပံု တို႔မွာ ေနာက္ပိုင္းေခတ္တြင္ ဆရာအမ်ိဳးမ်ိဳးတို႔က က်မ္းစာအဆူဆူေရးသား ျပဳစုခဲ့ၾကပါသည္၊ ထိုစာအုပ္မ်ားကိုဆရာ ေတာ္ၾကီး၏ စာၾကည့္တိုက္တြင္ တေပါင္းတည္းစုစည္း ထားႏိုင္လ်င္ သုေတသန ျပဳသူမ်ား အတြက္ အက်ိဳး ျဖစ္ထြန္းႏိုင္ပါသည္၊ ျမန္မာေငြ သိန္း ၁၀၊ သိန္း၂၀ ခန္႔သံုးစြဲမွာယူႏိုင္ သည္ဆိုလ်င္ပင္ အားကိုး ေလာက္ ေသာစာၾကည့္တိုက္ၾကီးျဖစ္လာႏိုင္ပါသည္။
ဘားေနာ့ဗ္၏ စာအုက္ထြက္လာျပီး ႏွစ္ေပါင္းတရာၾကာမွ E. Lamotte ၏ဗုဒၶသမိုင္းစာအုပ္ထြက္ရွိခဲ့ပါသည္၊ သမိုင္းစာအုပ္အေစာင္ေစာင္ထြက္ခဲ့ၾကသည္တြင္ဤစာအုပ္မွာ အျပည့္စံုဆံုးစာအုပ္ဟူ၍ခ်ီးက်ဴးၾကပါသည္၊ ကြ်န္ေတာ့္တြင္ စာအုပ္မရွိေသးေသာ္လည္း PDF File ရွိျပီးျဖစ္ရာ ကြန္ပ်ဴတာတြင္ ဖတ္ႏိုင္ပါသည္၊ အလားတူ သမိုင္းအတြင္ အေရးၾကီးေသာ စာအုပ္မ်ားမွာ အင္တာနက္တြင္ ရွာေဖြ download လုပ္ယူႏိုင္ၾကပါသည္၊ ယခုအခါ စာမ်က္ႏွာ ႏွစ္ဖက္ရိုက္ႏိုင္ေသာ ပရင့္တာမ်ားေပၚေပါက္ေနျပီျဖစ္ရာ ထိုနည္းျဖင့္ အလြယ္တကူ ပရင့္ထုတ္၊ စာအုပ္ခ်ဳပ္သိမ္းဆည္းထားႏိုင္ၾကပါသည္၊
အလားတူဗုဒၶစာၾကည့္တိုက္တိုင္း၌ရွိသင့္ေသာ စာအုပ္မ်ားမွာ A. Foucher ၏ The Life of the Buddha (၁၉၄၉) ႏွင့္ E. J Thomas ၏ The Life of the Buddha, as legend and history (၁၉၂၇) စသည္တို႔ျဖစ္ ပါသည္၊ ေဖၚျပခဲ့သည့္အတိုင္း စာအုပ္စာရင္းမွာ ခ်ေရးရန္ မဆံုးႏိုင္ပါ၊
တေန႔ကမွ စကၤာပူ ဗဟိုရ္စာၾကည့္တိုက္ၾကီးမွ Fellowship ေခၚေသာေၾကာ္ျငာတခုကိုေတြ႔မိလိုက္သည္၊ ထိုအရာရွိ၏အလုပ္ တာ၀န္မွာ ASEAN ႏိုင္ငံမ်ားႏွင့္ ပါတ္သက္သမွ် စာအုပ္မ်ားကို စာၾကည့္တိုက္ၾကီးအတြက္ စုေဆာင္းသိမ္းဆည္းေပးရမည္ျဖစ္သည္၊ ကြ်န္ေတာ္သိရသမွ် ဗုဒၶဘာသာ ၀င္သမိုင္းစာအုပ္မ်ားမွာ စကၤာပူ စာၾကည့္တိုက္ၾကီးတြင္စုေဆာင္း မထားပါ၊ Reference section တြင္ အေတာ္မ်ားမ်ားေတြ႔ႏိုင္ေသာ္လည္း ျပင္ပငွားရန္းေသာစာရင္းတြင္ မ်ားမ်ားစားစား မရွိလွပါ၊ ယခုကြ်န္ေတာ္ေတြ႔ရေသာ ပ႑ိတာရာမ ေက်ာင္း စာၾကည့္တိုက္မွာ ေထရဘာသာ၀င္မ်ား အားထားရမည့္ စာၾကည့္တိုက္ၾကီး ျဖစ္လာေစရန္ လုပ္စရာ မ်ားမ်ားစားစား မလိုေတာ့ပါ၊ လိုအပ္ေသာစာအုပ္ေတြကို ဂရုတစိုက္မွာေပးႏိုင္လ်င္ ဗဟုသုတ စုေဆာင္းေပးရာ ယဥ္ေက်းမႈကို လက္ဆင့္ကမ္းရာ ဌာနၾကီးျဖစ္လာပါလိမ့္မည္၊
ကိုသန္းလြင္