ေမာင္ေဖသက္နီ - ဘာေၾကာင့္ ဇီကာဗိုင္းရပ္စ္ဟာ ဒီႏွစ္မွာမွ ေၾကာက္မက္စရာေကာင္းရသလဲ

၁၉၄၈ ခုႏွစ္မွာ အေမရိကန္ႏိုင္ငံ အိုဟိုင္းယိုးျပည္နယ္ Cincinnati စင္စီနာတီၿမိဳ ့၁၉၄၈ ခုႏွစ္ထဲ ေမြးဖြားခဲ့တဲ့ေဒးဗစ္ ကြမၼဲန္ David Quammen ဟာ ရိုေဒ့စ္ ပညာသင္ဆု Rhodes Scholarship ရရွိၿပီး ေယးတကၠသိုလ္မွာ တက္ေရာက္ပညာ သင္ၾကားခဲ့ပါတယ္။ သူဟာ ေအာက္စဖို႔တကၠသိုလ္မွာလည္း ဘြဲ႕လြန္သင္တန္း တက္ေရာက္ခဲ့ပါတယ္။ ေနရွင္နယ္ ေဂ်ာ္ဂ ေရာ္ဖစ္မဂၢဇင္း၊ ရိုးလင္းစတုန္းမဂၢဇင္း၊ နယူးေယာက္တိုင္းအပါအ၀င္ မဂၢဇင္းအမ်ားအျပားရဲ့ စာအုပ္စင္က႑ေတြမွာ၊ သိပၸံ ဂ်ာနယ္၊ သဘာ၀ဂ်ာနယ္နဲ႔ ခရီးသြားစာစဥ္ေတြမွာ ေဆာင္းပါးေတြ စဥ္ဆက္မျပတ္ေရးသားေနသူျဖစ္ပါတယ္။ အခုေဆာင္း ပါးကို ေနရွင္နယ္ေဂ်ာ္ဂေရာ္ဖစ္ မဂၢဇင္းထဲမွာ ၂၀၁၆ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ ၂၈ ရက္ေန႔မွာ ေရးသားခဲ့တာပါ။

--------
ဇီကာဗိုင္းရပ္စ္ ျပန္႔ႏွံ႔ေနတဲ့အတြက္ ပိုးသယ္ေဆာင္လာတဲ့ျခင္ကိုက္မခံရေအာင္ ဘရာဇီးႏိုင္ငံရဲ့ ေဒသဆိုင္ရာအာဏာပိုင္နဲ႔ ၿမိဳ႕မ်က္ႏွာဖံုးေတြက အေရးေပၚအကူအညီေတြေပးေနတဲ့အတြက္ ေဒသခံေတြ စိုးရိမ္ေနၾကရ။ ၿပီးခဲ့တဲ့ၾကာသာပေတးေန႔မွာ ဒဗလ်ဴအိတ္ခ်္အို  WHO ေခၚ ကမာၻ႔က်န္းမာေရးအဖြဲ႕က ဇီကာဗိုင္းရပ္စ္ဟာ စိုးရိမ္စရာေကာင္းတဲ့အေၾကာင္း ထုတ္ျပန္ေၾကညာခဲ့ပါတယ္။

အခုေနာက္ဆံုးၾကားသိရတဲ့သတင္းအခ်က္အလက္ေတြအရ ဇီကာဗိုင္းရပ္စ္ရဲ့ျပန္႔ႏွံ႔မႈဟာ စိုးရိမ္စရာအဆင့္ေရာက္ေနၿပီလုိ႔ သိရွိရပါတယ္။ လက္ရွိမီဒီယာေတြမွာ ထိပ္သီးသတင္းတပုဒ္အေနနဲ႔ ထြက္ေပၚလာေနေပမယ့္ ႏိုင္ငံတကာအစိုးရေတြက ဦးစီးၿပီးရပ္တ့ံေအာင္ လုပ္တာမ်ိဳးနဲ႔မျပန္႔ႏွံ႔ေစေရးလုပ္ကိုင္ေနတာမ်ိဳးကို အခုထိမေတြ႕ရွိၾကေသးပါဘူး။ ေလာေလာဆယ္မွာ လူေတြက အဲဒီ့ေရာဂါပိုးအေၾကာင္း ဂဃနဏ မသိရွိၾကေသးတဲ့အတြက္ ဘယ္ေလာက္အထိ စိုးရိမ္ရသလဲဆိုတာ မခန္႔ မွန္းႏိုင္ၾကရေသးပါဘူး။ Centers for Disease Control and Prevention (CDCP) လုိ႔ေခၚတဲ့ ကူးစက္ေရာဂါျပန္႔ပြား မႈ ထိမ္းခ်ဳပ္ေရးဌာနနဲ႔World Health Organization (WHO) လုိ႔ေခၚတဲ့ ကမာၻ႔က်မ္းမာေရးအဖြဲ႕ေတြက လြန္ခဲ့တဲ့ ၾကာသာ ပေတးေန႔မွာ “စိုးရိမ္ရတဲ့အဆင့္အထိ ျပန္႔ႏွံ႔ေနမႈ” ဆိုၿပီး သတ္မွတ္ထုတ္ျပန္ခဲ့ပါတယ္။ ဇီကာ ဗိုင္းရပ္စ္ Zika virus ျဖစ္ပြား မႈကို ေတာင္အေမရိကရဲ့ ဘရာဇီးႏိုင္ငံမွာ စတင္သိရွိခဲ့ၿပီး ၿပီးခဲ့တဲ့ၾကာသာပေတး ၂၁ ရက္ေန႔က်မွ အတည္ျပဳေၾကညာခဲ့တာပါ။ ဗိုင္းရပ္စ္ဟာ မိခင္ေတြ သေႏၶေဆာင္ထားစဥ္မွာကတည္းက ကူးစက္ေနခဲ့တာျဖစ္ႏိုင္တယ္လုိ႔ သိရွိရပါတယ္။ ကိုယ္၀န္ရွိေန စဥ္ကတည္းက မိခင္ေလာင္းဟာ ေဒါသထြက္တတ္တာမ်ိဳး၊ စိတ္လႈပ္ရွားတတ္တာမ်ိဳး၊ စိတ္တက္ႂကြတာမ်ိဳးရွိတဲ့ သရုပ္ သကန္ ေတြေတြ႕ရတတ္တယ္လုိ႔ သိရွိရပါတယ္။

အခု ဗိုင္းရပ္စ္ဟာ အာဖရိကတိုက္ ယူဂႏၶာ Uganda ႏိုင္ငံက “၀ိတိုရီယ Victoria” ေရကန္ႀကီးအနီး “ဇီကာ Zika”  သစ္ေတာ ရဲ့အေနာက္ ဘက္ပိုင္းေဒသမွာ လြန္ခဲ့တဲ့ႏွစ္ေပါင္း (၇၀) ခန္႔ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္ေလာက္တုန္းက အေမရိကန္ႏိုင္ငံရဲ့ ေရာကၠယ္ဖဲလား ေဖာင္ေဒးရွင္း Rockefeller Foundation က “ယဲလိုးဖီဗာ Yellow fever” အေၾကာင္း သုေတသနျပဳလုပ္စဥ္ ပထမဆံုး အႀကိမ္အျဖစ္ေတြ႕ရွိခဲ့ၾကဖူးတာပါ။ အာဖရိကတိုက္မွာ ဇီကာ ဗိုင္းရပ္စ္ ရွိေနခဲ့ၿပီး အဲဒီဗိုင္းရပ္စ္ဟာ ေမ်ာက္ေတြကတဆင့္ ကူးစက္လာတယ္ဆိုတာ အဲဒီအခ်ိန္ေလာက္တုန္းက မသိရွိခဲ့ၾကေသးပါဘူး။ အဆိုပါ ဗိုင္းရပ္စ္ဟာ ေသြးေတြက တဆင့္ျပန္႔ ပြားႏိုင္ၿပီး သူတုိ႔ဟာ ေသြးမ်ိဳးတူေတြျဖစ္ၾကတဲ့ ေမ်ာက္ေတြအခ်င္းခ်င္းကိုဘဲ ကူးစက္ႏိုင္ခဲ့တာပါ။ ကူးစက္ပံုက ပိုးသယ္ ေဆာင္လာတဲ့ျခင္ ကိုက္မိခဲ့တဲ့သတၲ၀ါေတြကတဆင့္ ထပ္မံကူးစက္ျပန္႔ပြားခဲ့တယ္လုိ႔ သိရွိခဲ့ရတာပါ။ အဲဒီကာလေနာက္ပိုင္း ဒီေရာဂါအေၾကာင္း ဘာသံမွမၾကားရေတာ့ဘဲ အခုက်မွ ျပန္ၿပီးၾကားလာရတာပါ။ အရင္တုန္းက ျဖစ္ခဲ့ဖူးတဲ့ဗိုင္းရပ္စ္လိုမ်ိဳးပဲ အရင္ျဖစ္ခဲ့တဲ့ေဒသမွာဘဲ ထပ္မံျဖစ္ပြားခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ျဖစ္ပံုကလည္း ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေတြ သယ္ေဆာင္ႏိုင္တဲ့ “ဧေဒ့စ္ ဂဲႏ်ဳ Aedes genus” ဆိုတဲ့ျခင္မ်ိဳးႏြယ္စုေတြမွာပဲ အဲဒီ့ေရာဂါပိုးသယ္ေဆာင္လာႏိုင္ပါတယ္။ အဲဒီျခင္ေတြရဲ့အကိုက္ခံရရင္ အဲဒီ့ ေရာဂါ ကူးစက္ျပန္႔ပြားႏိုင္ပါတယ္။

ေရာဂါကူးစက္ခံရသူေတြကို အာဖရိကတိုက္မွာတြင္မကဘဲ အာရွတိုက္အထိမွာပါ ေတြ႕ေနရပါတယ္။ အာဖရိကတိုက္ ဆီနီေဂါႏိုင္ငံကေန အာရွတိုက္ ကေမာၻဒီးယားႏိုင္ငံအထိ “ဧေဒ့စ္ ဂဲႏ်ဳ Aedes genus” ဆိုတဲ့ျခင္ေတြကသာ ေရာဂါပိုး သယ္ေဆာင္ႏိုင္တဲ့ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးတမ်ိဳးကို အခု အခ်ိန္မွာျပန္ေတြ႕ရွိေနတာပါ။ ေရာဂါလကၡဏာေတြဟာ ေခါင္းကိုက္ဖ်ားနာတာ၊ အေရျပားေပၚမွာ အနီေရာင္အစက္အေပ်ာက္ေလးေတြျဖစ္လာတာမ်ိဳးနဲ႔ မ်က္လံုးေတြနီလာတာေတြပါဘဲ။ ၂၀၀၇ ခုႏွစ္ တုန္းက ပစၥိဖိတ္သမုဒၵရာ အေနာက္ေတာင္ဘက္ပိုင္းမွာရွိတဲ့ “ယက္ပ္ Yap” လုိ႔ေခၚ တဲ့ကြၽန္းႏိုင္ငံေလးကေန အာရွတိုက္ ကုန္းတြင္းႏိုင္ငံေတြထိ ျပန္႔ႏွံ႔ေရာက္ရွိလာခဲ့ဖူးပါတယ္။ “ယက္ပ္ Yap” လုိ႔ေခၚတဲ့ကြၽန္းႏိုင္ငံေလးဟာ “ဧေဒ့စ္ ဂဲႏ်ဳ Aedes genus” ဆိုတဲ့ျခင္ေတြ ေပါက္ပြားတတ္တဲ့ေဒသတခုျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီတုန္းက လူတဦးတေယာက္မွ် ဆိုးဆိုးရြားရြားခံစား ခဲ့ရၿပီး ေဆးကုသခံခဲ့ရတာမ်ိဳးမရွိခဲ့ဖူးဘူးလုိ႔သိရွိရပါတယ္။ ေနာက္ ၆ ႏွစ္ေလာက္ရွိလာတဲ့အခါ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္တ၀ိုက္မွာ ဇီကာ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးဟာ ျပင္သစ္ႏိုင္ငံပိုင္ ပိုလီနီးရွားကြၽန္းဘက္ကို ျပန္႔ႏွံ႔ေရာက္ရွိလာၿပီး လူေပါင္း ၂ ၈၀၀၀ (အဲဒီေဒသခံ လူဦးေရ စုစုေပါင္းရဲ့ ၁၁ ရာခိုင္ႏႈန္း) ကို ကူးစက္ခဲ့ၿပီး အေရးေပၚကုသမႈေတြ ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကရဖူးပါတယ္။ အဲဒီထဲက လူနာ ၇၂ ေယာက္ ဟာ ဦးေႏွာက္မွတ္ဉာဏ္ခ်ဳိ႕ယြင္းမႈ၊ ၄၀ ဦးဟာ ဂြြီလိန္ဘာေရ Guillain-Barré လုိ႔ေခၚတဲ့အားနည္းၿပီး ေခါင္းမူးေခါင္းကိုက္၊ အစာမေက်ရင္ထိုးရင္ေအာင့္ျဖစ္၊ တခါတရံ ေအာ့အန္တတ္ျခင္းေတြ ျဖစ္ေပၚတတ္တဲ့ေရာဂါမ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္။ အခုေျပာျပခဲ့တာ ေတြက ဇီကာဗိုင္းရပ္စ္ရဲ့ ေရာဂါလကၡဏာရပ္ေတြပဲျဖစ္ပါတယ္။

ေတာင္အေမရိကတိုက္ထဲက ဘရာဇီးႏိုင္ငံရဲ့အေရွ႕ေျမာက္ပိုင္းေဒသထဲမွာ ဒုတိယအႀကိမ္အေနနဲ႔ မႏွစ္ ဧၿပီလတုန္းက “ဇီ ကာ” ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး ကူးစက္မႈေတြကို ကုသမႈေပးခဲ့ရတယ္လုိ႔ၾကားသိခဲ့ရၿပီး လူအမ်ားစုနာမက်န္းျဖစ္ခဲ့ၾကတယ္လုိ႔ ၾကားသိခဲ့ ရပါတယ္။ ေအာက္တိုဘာလထဲမွာ ပိုၿပီးဆိုးရြားျပင္းထန္တဲ့ “မိုက္ခရိုဆယ္ဖာလီ microcephaly” လုိ႔ေခၚတဲ့ ေရာဂါ လကၡဏာရပ္ေတြ (လကၡဏာေတြကေတာ့ ေမြးလာတဲ့ကေလးေတြရဲ့ ဦးေခါင္းေတြဟာ သာမန္ထက္ေသးငယ္ၿပီး ဦးေႏွာက္ တခုရဲ့စြမ္းရည္သတၱိေတြ အျပည့္အ၀ ပါရွိမလာတာမ်ိဳးေတြပါ။ အဲဒါမ်ိဳးကို ဘရာဇီးႏိုင္ငံရဲ့အေရွ႕ေျမာက္ပိုင္းေဒသထဲမွာ ေမြး ဖြားလာတဲ့ကေလးေတြမွာ ေတြ႕ရွိလာရပါတယ္။ (ဘာသာျပန္သူ ့ျဖည့္စြက္ကိုးကားခ်က္။ ။ သားမ်ိဳးဥအေရာင္က ၾကည္လင္ ေနေပမယ့္ မိခင္ကိုယ္၀န္ေဆာင္ထားတဲ့အခ်ိန္ကတည္းက သေႏၶမ်ိဳးဥမွာ အမၼဏီအိုတစ္ Amniotic fluid  အရည္တမ်ိဳး ပါ၀င္လာၿပီး ေမြးဖြားတဲ့အခါမွာ ဦးေခါင္းကပံုမွန္ထက္ေသးငယ္ၿပီး က်ပ္မျပည့္တဲ့ကေလးမ်ိဳးအျဖစ္ ေမြးဖြားလာပါေတာ့တယ္။ https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/002220.htmအင္တာနက္မွ ကိုးကားပါတယ္)အဲဒါက ဇီကာ ဗိုင္းရပ္စ္ေရာဂါရဲ့ လကၡဏာတမ်ိဳးပဲျဖစ္ပါတယ္။ အခုဆိုရင္ ေရာဂါျဖစ္ပြားမႈဟာ တိုးပြားလာေနၿပီး WHO နဲ႔ CDCP အဖြဲ႕ေတြ က အထူးစိုးရိမ္ရတဲ့အေနအထားျဖစ္ေနၿပီလုိ႔ သေဘာထားေတြထုတ္ျပန္ထားၾကပါၿပီ။

(မိခင္ျဖစ္တဲ့ “ဆိုလဲန္ဂဲ ဖာေရးရာ Solange Ferreira” က ဇီကာဗိုင္းရပ္စ္ခံစားေနရတဲ့ သူ႔သား “ဟိုေဆး ၀က္စ္ေလ Jose Wesley” ကို ခ်ီေပြ ့ၿပီး ေရခ်ိဳးေပးေနတဲ့ အနီးကပ္ဓါတ္ပံု)

ဒီေရာဂါဟာ အထူးစိုးရိမ္ရတဲ့ Biogeography လုိ႔ေခၚတဲ့ “ေနရာေဒသေရြ႕လ်ားတတ္တဲ့ ဇီ၀ကမၼေဗဒေရာဂါ” တမ်ိဳးျဖစ္တာ ေၾကာင့္ ခရီးထြက္တဲ့အခါ အထူးသတိထားၾကရမယ္လုိ႔ ေၾကညာခ်က္ေတြထုတ္ၿပီး သတိေပးထားၾကပါတယ္။ ဒါဆို ဇီ ကာဗိုင္းရပ္စ္ဟာ ဘယ္လိုနည္းနဲ႔ ဘရာဇီးႏိုင္ငံထဲ ေရာက္ရွိလာတာလဲဆိုတာ နားလည္သိရွိၾကဖို ့အထူးလိုအပ္လာပါတယ္။ ျဖစ္ႏိုင္တာက ၂၀၁၄ ခုႏွစ္ ၾသဂုတ္လထဲမွာ “ဗား” ကမာၻ႔စပရင့္ခ်န္ပီယံ ကႏူး Canoe တာတုိေလွေလွာ္ၿပိဳင္ပြဲ Va’a World Sprint Championship တုန္းက ျပင္သစ္ပိုင္ပစၥိဖိတ္သမုဒၵရာရဲ့ ပိုလီနီးရွားကြၽန္းကေန ဘရာဇီးႏိုင္ငံ “ရီယို ဒီ ဂ်ေနရိုး Rio de Janeiro” ၿမိဳ ့ကို စတင္ေရာက္ရွိလာခဲ့တာလုိ႔ အမ်ားကယူဆသတ္မွတ္ေနၾကတာပါ။ (၂၀၁၄ ခုႏွစ္မတိုင္မီကတည္းက ဇီကာဗိုင္းရပ္စ္ဟာ ပစၥိဖိတ္သမုဒၵရာထဲက ကြၽန္းႏိုင္ငံေတြမွာ ေရာက္ရွိျပန္႔ႏွံ႔ေနၾကၿပီလုိ႔ ေလ့လာသူအခ်ဳိ႕က ေျပာဆိုေန ၾက ပါတယ္။) ျဖစ္ႏိုင္ေခ်ေနာက္တခုက အခုဗိုင္းရပ္စ္အမ်ိဳးအစားဟာ ကမာၻ႔ေဒသအခ်ဳိ႕မွာလည္း တျခားနာမည္တမ်ိဳးအေနနဲ႔ ျပန္႔ႏွံ႔ေနႏိုင္တယ္ဆိုတာပါ။ ဒီေရာဂါနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး လူေတြကေန တျခားလူေတြဆီ ေရာဂါျပန္႔ပြားမႈမျဖစ္ေသးမီ အျမန္ဆံုး အကာအကြယ္ေပးဖို႔ လိုအပ္ေနပါၿပီ။ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးကို သယ္ေဆာင္လာမယ့္ျခင္၊ ဒါမွမဟုတ္ အင္းဆက္ပိုးေကာင္ဟာ သူတုိ႔ သယ္ေဆာင္လာတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္အမ်ိဳးအစားေပၚမူတည္ၿပီး ငွက္ဖ်ားေရာဂါပိုး၊ Filariasis လုိ႔ေခၚတဲ့ အေၾကာလိုက္၊ အေၾကာ ဆြဲေရာနဲ႔ ပိုလီယိုလိုမ်ိဳးေရာဂါဆိုၿပီး ေရာဂါပိုး အမ်ိဳးမ်ိဳးကြဲျပားၿပီး ပါလာၾကပါလိမ့္မယ္။ Arboviruses လုိ႔ေခၚၾကတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ေတြကို သယ္ေဆာင္လာတတ္တဲ့ (ဘာသာျပန္သူ ့ျဖည့္စြက္မွတ္ခ်က္။       ။ အာဘိုဗိုင္းရပ္စ္ ဟာ ဗိုင္းရပ္စ္အမ်ိဳးမ်ိဳးကို သယ္ေဆာင္မႈကိုအားေပးတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္တမ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္။ ေရာဂါပိုးကို လက္တင္ဘာသာနဲ႔ “ဧေဒ့စ္ ဧဂပၸတီ Aedes aegypti” လုိ႔ေခၚဆိုၿပီး ယဲလိုးဖီဗာ Yellow fever လုိ႔အဓိပၸါယ္ရွိပါတယ္။  https://wwwn.cdc.gov/arbocat/ ၀က္ဆိုဒ္လင့္ Weblink မွ ကိုးကားပါတယ္) သယ္ေဆာင္လာဖို ့အားေပးတဲ့ဓါတုျဒပ္ေပါင္းတမ်ိဳးျဖစ္ၿပီး ေရာဂါေတြကိုပြားမ်ားလာေစတတ္တဲ့ “အာ သရိုေပါ့ဒ္ ေဘာန္ Arthropod-borne virus” ဆိုတဲ့ဗိုင္းရပ္စ္စတဲ့ေရာဂါမ်ိဳးေတြ သယ္ေဆာင္လာတတ္ၾကပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး အာရွတိုက္ျခင္က်ား Asian tiger mosquito (လက္တင္ဘာသာနဲ႔ဧေဒ့စ္ အာလ္ဘိုပစၥတၱဳ Aedes albopictus) လုိ႔ေခၚၾကၿပီး ေတာင္နဲ႔အလယ္အေမရိကတိုက္၊ အေမရိကန္ ႏိုင္ငံေတာင္ပိုင္းေဒသေတြမွာ ေတြ႕ရွိရေလ့ရွိပါတယ္။ ျခင္ ေတြဟာ အဆိုပါဗိုင္းရပ္စ္ကို သယ္ေဆာင္ၿပီး အာရွတိုက္ဘက္ကို ခုတ္ေမာင္းလာခဲ့ၾကတဲ့သေဘၤာေတြနဲ႔ ပါလာခဲ့ၾကဟန္တူ ပါတယ္။ ဒီျခင္က်ားေတြဟာ လူသားေတြဆီက၊ ဒါမွမဟုတ္ လူသားေတြဆီကို ေရာဂါပိုးေတြမသယ္ေဆာင္ႏိုင္ခဲ့ဘူးဆိုရင္ ဇီကာဗိုင္းရပ္စ္ပိုးဟာ ပစၥိဖိတ္သမုဒၵရာနဲ႔ အတၱလန္တိတ္သမုဒၵရာေတြကို ျဖတ္ၿပီးျပန္႔ပြားလာႏိုင္စရာ အေၾကာင္းမရွိပါဘူး။

ဒါဆို ေနာက္ဘာေတြ ထပ္ျဖစ္လာဦးမလဲ။ ဘရာဇီးႏိုင္ငံက ကိုယ္၀န္ေဆာင္မိခင္ေတြ၊ မၾကာမီ ကိုယ္၀န္ရရွိလာႏိုင္မယ့္အမ်ိဳး သမီးေတြကိုခ်ည္းဘဲ ဆိုလိုတာမဟုတ္ပါဘူး။ ဘရာဇီးတႏိုင္ငံထဲမဟုတ္ဘဲ အျခားပူေႏြးတဲ့ေဒသေတြမွာလည္း အလားတူ ေရာဂါျပန္႔ပြားႏိုင္ပါတယ္။ ျခင္အမ်ိဳး အႏြယ္ေတြေပါက္ပြားႏိုင္တဲ့ ကမာၻ႔ဘယ္ေနရာေဒသမွာမဆို အခု ဇီကာဗိုင္းရပ္စ္ေပါက္ပြားၿပီးကူးစက္မႈေတြ ရွိႏိုင္ပါတယ္။ေျမာက္အေမရိကတိုက္က အေမရိကန္၊ ကေနဒါနဲ႔ ခ်ီလီႏိုင္ငံတုိ႔ကလဲြရင္ တျခားႏိုင္ငံ ေတြဟာ ဇီကာဗိုင္းရပ္စ္ပိုးသယ္ေဆာင္လာႏိုင္မယ့္ ဧေဒ့စ္ Aedes ေရာဂါပိုး သယ္ေဆာင္လာမယ့္ျခင္ေတြကို အထူးဂရု စိုက္ၾကရမွာျဖစ္ပါတယ္လုိ႔ WHO ကမာ့ၻက်န္းမာေရးအဖြဲ႕ႀကီးက ႀကိဳတင္သတိေပးထားပါတယ္။ ကိုလံဘီယာ၊ ဗင္နီေဇြးလား၊ အယ္လ္ဆာေဗးဒိုး၊ မကၠဆီကိုအပါအ၀င္ ေတာင္နဲ႔အလယ္အေမရိကတိုက္ႏိုင္ငံေတြအားလံုး၊ အယ္လ္ဆာေဗးဒိုး၊ ဂ်ေမကာ နဲ႔ ကိုလံဘီယာတုိ႔အပါအ၀င္ ကိုယ္၀န္ေဆာင္အမ်ိဳးသမီးတိုင္းဟာ ဘယ္အရပ္ေဒသမွာပဲေနေန အခုျပန္႔ႏွံ႔ေနတဲ့ ဇီကာဗိုင္း ရပ္စ္ပိုးကို အထူးဂရုစိုက္ၾကဖို႔ ႏိႈးေဆာ္ေနပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ကိုယ္၀န္ေဆာင္အမ်ိဳးသမီးေတြကို အယ္လ္ဆာေဗးဒိုး၊ ဂ်ေမ ကာနဲ႔ ကိုလံဗီယာႏိုင္ငံေတြသြား မယ့္ခရီးစဥ္ေတြကို ေရႊ႕ဆိုင္းၾကဖို ့အႀကံျပဳထားၾကပါတယ္။

အေမရိကန္ႏိုင္ငံ မင္နီဆိုတာ၊ နယူးေယာက္၊ ဟာ၀ိုင္ယီ စတဲ့ျပည္နယ္ေတြနဲ႔ (အေမရိကန္အစိုးရရဲ့ က်န္းမာေရးဌာနေတြက စိုးရိမ္ရတယ္လုိ႔ သတ္မွတ္ထားတဲ့ေနရာေဒသေတြမွာလည္း အလားတူပါဘဲ။) အျခားျပည္နယ္ေတြမွာ ကေလးငယ္ေမြးဖြားခဲ့ မယ္ဆိုရင္ “မိုက္ခရိုဆယ္ဖာလီ Microcephaly” ေရာဂါလကၡဏာရပ္ေတြျဖစ္ေပၚလာခဲ့ရင္ ေရာဂါမျပန္႔ပြားေစေရးအတြက္ သူတုိ႔ေနထိုင္ရာျပည္နယ္နဲ႔ေဒသကို ခ်က္ခ်င္း ျပန္လည္ပို႔ေဆာင္မယ္လုိ႔ ေျပာဆိုထားပါတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္ အေမရိကန္ ႏိုင္ငံထဲမွာျဖစ္ျဖစ္ အျခားခရီးသြားခဲ့တဲ့ႏိုင္ငံေတြမွာဘဲ ျဖစ္ျဖစ္ ဧေဒ့စ္ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးသယ္ေဆာင္လာတဲ့ျခင္ေတြကိုက္တာကို ခံခဲ့ရမႈ ရွိ၊ မရွိ အထူးတင္းတင္းၾကပ္ၾကပ္ စစ္ေဆးသြားၾကမယ္လုိ႔ ေၾကညာထားပါတယ္။ ဒါဆို အခု ဗိုင္းရပ္စ္ ျဖစ္ေပၚေစတဲ့ အာရွတိုက္ျခင္က်ား Asian tiger mosquito ဟာ အခုဆိုရင္ အီတလီအပါအ၀င္ ဥေရာပတိုက္ထဲက ေတာင္ပိုင္းႏိုင္ငံ ေတြမွာေရာ မျပန္႔ပြားႏိုင္ေပဘူးေလာဟု ေမးခြန္းထုတ္စရာရွိေနပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ပင္လယ္၊ သမုဒၵရာေတြနဲ႔ ထိစပ္ေနတဲ့ ႏိုင္ငံတိုင္းမွာ ဧေဒ့စ္ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးရွိတဲ့ျခင္ေတြရွိေနႏိုင္တာမို ့အဆိုပါျခင္ေတြဟာ သူတုိ႔ရဲ့မ်ိဳးဥေတြကို ဘယ္ေနရာမွာပဲျဖစ္ျဖစ္ ဥ အုခ်ခဲ့ႏိုင္မွာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ ဒီေရာဂါဟာ ေနရာေဒသမေရြးဘဲ ျပန္႔ပြားႏိုင္ၾကမယ့္အတြက္ အထူးစိုးရိမ္စရာျဖစ္ေနပါတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္ အထူးသျဖင့္ ဆင္းရဲမြဲေတမႈေၾကာင့္ သန္႔သန္႔ရွင္းရွင္းမေနႏိုင္ၾကတဲ့ေဒသေတြမွာ “ကိုယ္၀န္ေဆာင္မိခင္ေတြ ျခင္ ကိုက္မခံရေစ” ဖို႔ကို ႏိႈးေဆာ္တိုက္တြန္းေနၾကပါတယ္။

အခ်ဳပ္အေနနဲ႔ဒီဇီကာဗိုင္းရပ္စ္ပိုးဟာ ကြၽႏ္ုပ္တုိ႔က်င္လည္ေနထိုင္တဲ့ ေဟာ့ဒီ့ၿဂိဳဟ္ကမာၻႀကီးထဲမွာ ျပန္႔ႏွံ႔ျဖစ္ေပၚေနတဲ့အတြက္ ေျခေထာက္ ႏွစ္ေခ်ာင္းေပၚရပ္ၿပီး သြားလာရုန္းကန္ေနၾကတဲ့ ကြၽႏ္ုပ္တုိ႔လူသားအားလံုးအတြက္ ကြၽႏ္ုပ္တုိ႔ရဲ့အစိုးရနဲ႔အျခား ႏိုင္ငံေတြရဲ့အစိုးရေတြအတူတကြ ပူးေပါင္းေျဖရွင္းၾကမွ အားလံုးေျပလည္သြားၾကရမွာပါ။ အဲဒီလိုမွ မေဆာင္ရြက္ၾကဘူးဆိုရင္ ဒီကေန႔ ကြၽႏ္ုပ္တုိ႔က်င္လည္ေနထိုင္ေနၾကတဲ့ ေဟာဒီ့ကမာၻၻႀကီးနဲ႔၊ ကြၽႏ္ုပ္တုိ႔ရဲ့လူ႔အဖြဲ႕အစည္းႀကီးဟာ ကမာၻၻႀကီးနဲ႔ ႏိုင္ငံတ ကာအပါအ၀င္ ေဟာဒီ့ၿဂိဳဟ္ႀကီးအတြက္ ေထာင္ေသာင္းခ်ီတဲ့ မ်ိဳးဆက္သစ္ ကေလးငယ္ေတြကို ဦးေဆာင္ခြင့္မျပဳသလို ျဖစ္သြားႏိုင္တဲ့အတြက္ အခု ျပန္႔ပြားေနတဲ့ဗိုင္းရပ္စ္ အျမန္ဆံုးနိဂံုးခ်ဳပ္သြားေအာင္ လုပ္ကိုင္ရပါလိမ့္မယ္။ ၾကာလာတာနဲ႔အမွ် အခုဗိုင္းရပ္စ္ဟာ ပိုမိုႀကီးမားက်ယ္ျပန္႔လာႏိုင္တာမို႔ အထူးဂရုစိုက္ၾကရေပလိမ့္မယ္။ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္တုန္းက မား MERS coronavirus လုိ႔ေခၚတဲ့ ႏွလံုးလမ္းေၾကာင္းထဲျဖစ္တဲ့ဗိုင္းရပ္စ္ တမ်ိဳးျဖစ္ပြားခဲ့ဖူးသလို ၂၀၁၄ ခုႏွစ္မွာ အီဘိုလာ Ebola ဆို တဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ဟာ အေနာက္အာဖရိကတိုက္အေနာက္ျခမ္းမွာ ျဖစ္ပြားခဲ့ဖူးပါတယ္။ ဒါဆိုရင္ ေနာက္ႏွစ္မွာဆိုရင္ ကႀကီး ဗိုင္း ရပ္စ္၊ ေနာက္ႏွစ္မွာ ခေခြး ဗိုင္းရပ္စ္၊ အဲေနာက္ႏွစ္မွာ ကႀကီး၊ ခေကြး ဗိုင္းရပ္စ္ ဆိုၿပီးျဖစ္လာေနဦးမလား။ အဲဒါေၾကာင့္ ဒီႏွစ္ က “ဇီကာ” ဗိုင္းရပ္စ္ေပါ့။

(ေဒးဗစ္ ကြမၼဲန္ David Quammen ဟာ ေနရွင္နယ္ေဂ်ာ္ဂေရာ္ဖစ္ မဂၢဇင္းထဲမွာ ၂၀၁၆ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ ၂၈ ရက္ေန႔မွာေရး သားခဲ့ၿပီး ေမာင္ေဖသက္နီ ဘာသာျပန္ပါတယ္။)